Dış Ticaret Teşviklerinin Tanımı ve Önemi

II. Dünya Savaşı sonrası dünyada ekonomik anlamda büyük değişimler yaşanmıştır. Geliştirilen yeni ekonomik kriterler ışığında yeni ekonomik düzen kurulmaya çalışılmıştır. Yeni ekonomik kriterler temelde Bretton Woods Sistemi ve Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) kurallarından oluşmaktadır. Dünya ticaretinin serbestleştirilmesi faaliyetleri GATT’a dayandırılırken, ticareti kolaylaştıracak parasal sistem ise Bretton Woods Sistemi olarak da adlandırılan Uluslararası Para Fonu (IMF)’ye dayanmaktadır.

Tarihsel süreç içerisinde ülkelerin dış ticaret kazançlarını maksimuma çıkarma istekleri dış ticaretin serbestleşmesini hızlandırmıştır. Ülkeler toplumsal refah seviyelerini dış ticaretle arttırmaya odaklanmıştır. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki uygulamalar diğer ülkeleri de bu anlamda cesaretlendirmiş; dış ticarete teşvikler verilmeye başlanmıştır. Zaman içerisinde verilen teşviklerin olumlu etkilerinin ortaya çıkması dış ticarette teşvikler kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Genel anlamda teşvik kavramı ekonomide, kamunun çeşitli şekillerde bazı sektörlere hızlı gelişmesi için maddi veya manevi desteği, yardım ve özendirmesini ifade etmektedir.

Teşvik, belirli üretim dallarının ya da ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla, kamu tarafından çeşitli yöntemlerle verilen maddi veya gayri maddi destek, yardım ve özendirmeler şeklinde de adlandırılırs.

İhracat teşviki ise, ihracat için üretime ağırlık veren ve üretilmiş olan ürünlerin ihracatını kolaylaştırmak için ihracata yönelik dış ticaret politikası ortaya konulmasına denilmektedir.

Bir ülkede toplumsal refahın artması için dış ticaretin teşvik edilmesi kaçınılmazdır. Özellikle ihracatın arttırılması, geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi ve kurumsallaştırılması ülke refahının yükseltilmesinde lokomotif rol oynamaktadır. Bir ülkede toplumsal refahın artışının sebeplerinden biri de ülkedeki ekonomik büyümedir. Bu durumda ihracat ile ekonomik büyüme arasında pozitif bir ilişkinin varlığından söz edilebilir. Bir taraftan konu hakkında yapılan ekonomik analizler bir taraftan da gelişmiş ülkelerde yaşanan ihracat‐ekonomik büyüme ilişkisi yukarıda bahsedilen pozitif ilişkinin varlığını güçlendirmektedir.

Dış ticarete konu edilen teşvikler farklı şekillerde sınıflandırılabilmektedir. En genel anlamda teşvikler seçici teşvikler ve otomatik teşvikler olmak üzere ikiye ayrılabilir.

Seçici teşvikler, uygulayıcı merkezî ve/veya yerel kurumların teşvik edilecek konularda içerik, büyüklük gibi önemli hususlarda kararlar verebilmesine imkân tanıyan uygulamalar olarak tanımlanmaktadır. Bu teşviklerde uygulayıcı kurum tarafından belirli önceliklerin belirlenip bu öncelikler doğrultusunda uygulamanın yapılması esastır.

Otomatik teşvikler, kuralları ve sınırları yasal düzenlemelerle belirlenmiş desteklerdir. Genellikle mevzuatta öngörülen faaliyetlerin gerçekleştirilmesi durumunda herhangi bir ayrım yapılmaksızın tüm firmalara uygulanmaktadır. Bu teşviklerde, uygulanacak destek miktarları ve konuları detaylı bir şekilde belirlendiğinden uygulayıcı kurumların yetkileri sınırlı olmaktadır.

İhraç mallarını ucuzlatacak veya ihracatçının gelirini arttıracak her türlü uygulama ihracat teşviki olarak adlandırılmaktadır.

Bir malın ithalatına gümrük tarifesi uygulandığında, o mal dış rekabete karşı korunmaya başlanıldığı anlamına gelmektedir. Çünkü böylelikle, söz konusu malın yurt dışından alınması pahalılaşmış; bunun sonucunda da o malın yurt içi üretimi teşvik edilmiş olmaktadır.

Bu sistemin esası, ihracatçılara genel anlamda devlet tarafından yapılan parasal yardımlardır. İthalatın miktar kısıtlamaları ve gümrük vergileri ile sınırlandığı ekonomilerde uygulanmaktadır. Primler genellikle aynı zamanda üretici olan ihracatçılara ödenir. Bunun sonucunda üretici prim miktarını tatmin edici bulursa üretimini arttırır; üretim arttığında ölçek ekonomileri elde edilir ve fiyatlar düşer.

İhracatçıları teşvik etmek için ihraç edilen mal üzerindeki vergilerin bir kısmının ihracatçıya geri ödenmesi işlemidir. İhracatçıların gelirlerini arttırmaya yönelik bir işlemdir.

Yatırım, işletme sermayesi ile üretim ve satışın finansmanında kullanılmak üzere verilen uzun vadeli ve düşük faizli kredilerle ihracatı teşvik etmektedir.

Dış piyasa hakkında bilgi toplama, dış ülkelerde sergi ve fuar açma, dış ticarete elaman yetiştirme, ambalajlama gibi konularda kamu kuruluşları ücretsiz veya düşük bir ücretle ihracatçıya hizmet vermektedir.