Karayolu Taşıma Belgeleri ve TIR Karnesi

Taşımacılıkta risk ve sorumluluklar sektörün en önemli problemidir. Riskin minimize edilmesinde gönderici, taşıyıcı ve alıcının sorumluluklarını eksiksiz yerine getirmesi önemli rol oynamaktadır.

Malların karayolu ile uluslararası taşınmasına ilişkin taşıma hukukunun oluşması ve ilişkilerde yeknesaklığın sağlanması amacıyla 19 Mayıs 1956 tarihinde Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı İçin Mukavele Sözleşmesi imzalanmış, 2 Temmuz 1961 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu sözleşmenin esas amacı; karayolu ile eşya taşımacılığını ve ilgili taraflar arasındaki ilişkiyi, bu ilişkiler çerçevesinde ortaya çıkabilecek hak ve sorumlulukları tanımlamaktadır.

Nakliyeci makbuzları malların kamyonla veya trenle gönderilmesi durumunda taşıma komisyoncuları tarafından düzenlenen taşıma belgeleridir.

Taşıma komisyoncuları, bir ücret karşılığında kendi adlarına ve bir başkası hesabına eşya taşıtmayı meslek edinen nakliye firmalarıdır.

FIATA tarafından standart hale sokularak kullanılan ve taşınmak üzere teslim alınan mallar karşılığında verilen ve sadece karayolu taşımacılığında kullanılan belgelere FIATA belgeleri denilmektedir.

TIR Sistemi, gümrük mührü altında uluslararası eşya taşımacılığını maksimum kapsamda kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Sistem, ülkeleri transit geçebilmek için gerekli olan ve risk sayılan gümrük vergi ve resimlerini kapsayan garantileri sağlamaktadır.

TIR sistemi 1959 tarihli “TIR Karnesi Himayesinde Eşyaların Uluslararası Taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesi”ne dayanmaktadır. Kısaca TIR Sözleşmesi olarak da bilinmektedir.

Günümüzde TIR Sözleşmesine taraf ve uygulayan ülke sayısı 57’dir. 8 ülke ve Avrupa Birliği ise TIR Sözleşmesine taraf ancak uygulamamaktadır.

TIR Karnesi uluslararası kara taşımacılığını dolayısıyla uluslararası ticaretin kolaylaştırılmasını sağlayan bir gümrük transit belgesidir.

TIR sistemi, Milletlerarası Kara Taşımacılığı Birliği (IRU) tarafından yönetilmektedir. IRU, 1948 yılında kurulmuş 73 ülkeden 169 üyesiyle yerel ve küresel çapta faaliyet göstermektedir.

Türkiye’de IRU’nun kefil kuruluşu Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)’dir. TOBB, TIR karnesi dağıtımı, toplanması ve düzenlenmesini değişlik ticaret ve sanayi odaları aracılığıyla yürütmektedir. Günümüzde TOBB, TIR karnesi vermede 17 ticaret ve sanayi odasını yetkilendirmiştir.

TIR Karnesi ile ilgili öncelikle bilinmesi gereken her bir karnenin farklı bir referans numarasına sahip olmasıdır. Karne takibi bu referans numaraları ile yapılmaktadır. Günümüzde TIR Karnelerinin içerdiği yaprak sayısına göre 4 farklı çeşidi vardır. Bunlar 4 Yapraklı TIR Karnesi, 6 Yapraklı TIR Karnesi, 14 Yapraklı TIR Karnesi ve 20 Yapraklı TIR Karnesi.

Hareket gümrük idaresi, transit geçilecek gümrük idareleri ve varış gümrük idaresi dahil toplam 6 gümrük idaresinde işlem yapılacağı göz önüne alındığında toplam 6 sayfalı bir TIR Karnesi ile taşıma işlemine başlanılmalıdır.

TIR karnesinde genel manada malın cinsi, miktarı, gideceği ülke vb. taşımacılık bilgileri yer almaktadır.

TIR karnesi kapsamında mal taşınırken giriş yapılan ilk gümrük idaresine TIR karnesinin birinci yaprağı verilir. Ülkeden çıkış yaparken ikinci yaprak çıkış gümrük idaresine teslim edilir.

Normal şartlar altında girişte verilen yaprak ile çıkışta verilen yaprak aynı bilgileri içermesi gerekir. Beyan doğru ise araçtaki malda TIR karnesinde belirtilenlerle örtüşecektir.

Her bir gümrük idaresinde araçta gümrük mührünün sökülüp sökülmediği kontrol edilir. Mühürde tahribat yoksa taşıma sırasında araca herhangi bir dış müdahale yapılmadığını anlamına gelmektedir.

Bir diğer ifadeyle araç ülkeye giriş yaptığı şekilde ülkeden çıkış yapmaktadır veyahut diğer ülkeden çıkış yaptığı şekilde bizim ülkeye giriş yapmıştır anlamına gelmektedir. İstenilen ve beklenen mühürlerin dış müdahale ile tahribat yapılmamış olmasıdır. .