Din Psikolojisinde Yöntem

Yöntem konusu, bilimsel araştırmalar için en önemli konulardan birisidir. Herhangi bir çalışma alanının özgün bir disiplin olabilmesi için kendine özgü bir konu ve yöntemi olması gerekmektedir. Günümüzde psikoloji disiplininin araştırdığı konular, psikololoji disiplininin akademik bir alan olarak ortaya çıkmasından önce felsefe disiplininde irdelenmekteydi. Psikoloji bilimi ise araştırma yöntemini değiştirerek felsefeden ayrılmış ve müstakil bir disiplin hâline gelmiştir.

Bilimsel araştırmalarda kullanılan genel yaklaşım olarak tanımlanabilecek yöntem kavramı hem zihinsel hem de uygulama yönü olan bir süreci ifade eder. Buna göre araştırma yönteminde sırasıyla; hangi araştırma modelinin benimseneceği, araştırma verilerinin nasıl toplanacağı ve verilerinin nasıl analiz edileceği ve yorumlanacağı belirlenmektedir.

Yöntem, bir araştırmada kullanılan genel yaklaşımdır. Teknik, bilimsel araştırmalarda ihtiyaç duyulan verileri elde etmeye yarayan araçlardır.

Kuram, bir olgu ya da problemin doğasını anlamak ve açıklamak için geliştirilen birbirleriyle tutarlı önermeler, varsayımlar, tahminler, ilkeler, yöntemler ve fikirler bütünüdür. Bilimsel gelişme ve ilerlemenin lokomotifi pozisyonunda olan kuramlar, kanun değildirler. Bu yüzden aynı problemle ilgili birden çok kuram olabildiği gibi, aynı konuda geliştirilen farklı kuramlar birbirlerini zayıflatabilir veya tamamen işlevsiz kılabilir.

Hipotez, bilimsel araştırmalarda doğruluğu sınanmak üzere ileri sürülen geçici hükümlerdir. Hipotezler üzerinde çalışılan problemi açıklama vaadi taşısalar da doğruluk ve kesinlikleri henüz bilinmeyen bir iddia veya önerme niteliği taşırlar. Henüz test edilmemiş muhtemel çözümlemeleri içeren önermeler olan hipotezler, araştırma problemine önceden verilmiş cevaplar gibidirler.

Varsayım deneyle kanıtlanmamış fakat kanıtlanabilir derecede doğru olduğu kabul edilen ve hipotezin aksine denenmeyen yargıdır. Diğer bir ifadeyle varsayım, doğruluğu sınanmaya elverişli olmayan ve kanıtlanmasına gerek görülmeden doğru olarak kabul edilen yargıdır.

Bir başka değişkene (nedene) bağlı olarak meydana gelen veya ondan etkilenen olguları ifade etmek için kullanılan bağımlı değişken kavramı aynı zamanda olgusal sonuç olarak da ifade edilmektedir.

Kabaca bağımlı değişkenin ortaya çıkmasında etkili olan nedenlerden biri olarak tanımlanabilecek olan bağımsız değişkenler, nedensel ilişkilerin kurulmadığı araştırmalarda araştırma konusuyla ilişkili olan faktörler olarak da anlaşılabilir.

Sosyal bilimlerde, deney, gözlem, soru sorma ve hazır bilgiden ibaret dört temel teknik bulunmaktadır. Bilimsel araştırmalarda veri sağlamak için kullanılan diğer teknikler, bu temel tekniklerden türetilmiştir. Sosyal bilimlerde, deney, alan araştırması, survey ve arşiv araştırması olmak üzere dört temel yöntem bulunmaktadır.

Olgular arasındaki ilişkileri, varsa bu ilişkileri yöneten yasaları bulmak, ortaya konan hipotezleri test etmek veya daha genel anlamla araştırılan konuyla ilgili gerçekliği keşfetmek amacıyla yapılan deneylerde, ortamın araştırmacı tarafından hazırlanması durumunda deney laboratuvar deneyi adını alır. Alan deneyi, laboratuvar deneyinin doğal ortamda uygulanan şeklidir.

Daha çok sosyoloji ve sosyal psikoloji disiplinlerinde tercih edilen alan araştırması yöntemi, çok yönlü ve derinlemesine üretilen verilerin yorumlandığı bir araştırma yöntemidir. Genellikle küçük grup veya topluluklar üzerinde yapılan araştırmalarda tercih edilen bu yöntemde, araştırmacı bizzat çalışma yapacağı alana giderek bir müddet orada yaşar ve araştırma konusuyla ilgili olarak kaynaklardan edindiği bilgilere araştırma alanında yaptığı gözlem ve sorduğu sorulara aldığı cevapları ekleyerek gerekli verileri elde eder.

Genişlemesine makro-sosyal alan araştırması olan survey yöntemi, daha çok doğrudan gözlem yoluyla veri toplamanın güç olduğu durumlarda geniş ölçekli bir evrende yapılan çalışmalarda kullanılmaktadır. Tarama yöntemi olarak da adlandırılan survey, özenle hazırlanmış anketler, eğitimini almış mülakatçılar, güvenilir ve geçerli ölçekler, ana evreni temsil edebilen bir örneklem grubu ve uygun veri analiz yöntemlerini gerektirmektedir.

Arşiv araştırması yöntemi, araştırma problemi hakkında her türlü kayıt altına alınmış verilerden (kitap, makale, biyografi, gazete yazıları, günlük, sesli veya görüntülü kayıtlar, internet, resmî veya özel arşivler vb.) belli bir sistematiğe göre yararlanarak yürütülen araştırma yöntemidir.