İhtida Psikolojisi

İnsan, inanan ancak zamanla inancında az ya da çok değişmeler yaşayan bir varlıktır. Bu değişim, kabul ettiği dinin içinde, o dinin esaslarıyla sınırlı olabileceği gibi, inandığı dinî tamamen terk edip başka bir dinî kabul etme, ona bağlanma, yani din değiştirme şeklinde de olabilmektedir.

Dinî değişim, bireyin zihinsel, duygusal ve davranışsal, dinî nitelikli her türlü değişimi kapsayan geniş bir anlama sahiptir. Bu değişim dine yönelme şeklinde de dinden uzaklaşma şeklinde de olabilir. Bu bağlamda, bireyin bir dine olan inanç ve bağlılığının başka bir dine aktarılması anlamına gelen din değiştirme, başka bir dine inanan ya da dinî inancı olmayan bir kimsenin İslam Dini’ni kabul etmesi anlamına gelen ihtida ve İslam Dini’ni terk etmeyi ifade eden irtidat davranışları, önemli dinî değişimlerdir.

Her din değiştirme olayının kendine has özellikleri bulunsa da genel bir din değiştirme ve ihtida süreç modeli oluşturulabilir.

Bireyin din değiştirmesinde zihinsel, duygusal ve sosyokültürel güdüler etkili olmaktadır. Zihinsel güdüler, bireyin zihinsel değerlendirmelerine bağlı olan, daha çok din ile ilgili şüphe ve tatminsizliklerin oluşturduğu etkenlerdir. Bunlar zihinsel tatminsizlik duyma; bulunduğu dinin esaslarını sorgulama; bir anlam boşluğu içinde bulunma şeklinde olabilmektedir.

Duygusal güdüler, bireyin yaşadığı yoğun duygusal tecrübelerin sonucunda oluşan güdülerdir. Bireyin travmatik, gerilimli olaylar yaşaması; suçluluk ve günahkârlık duygusu içinde bulunması, din adamlarından ve dindar görünen kişilerden nefret duyması bu güdülerdendir.

Sosyokültürel güdüler ise, bireyin yaşadığı çevreden, toplumdan kaynaklanan dinî yönelişlerdir. Şu sosyokültürel güdülerin bireyin ihtida etmesinde etkili olduğu görülmektedir: Müslümanlardan yardım ve iyilikler görme; içinde bulunduğu Müslüman toplumdan etkilenme; toplumun kültürünü, gelenek ve göreneklerini benimseme; çevresindeki kişilerce saygı görme, takdir edilme arzusu; sosyal destek sağlama; dini konularda tartışma.

Din değiştirme bireye yeni bir kimlik kazandırmakta ve çevresindeki kişilerle ilişkilerinde farklılaşmalara yol açmaktadır.

Dinî değerlere aykırı, günah olan davranışlarda bulunan bireyin, pişmanlık duyarak bu davranıştan vazgeçmesine, dinî olana dönmesine tövbe denmektedir. Ceza korkusu, mükâfattan geri kalma sıkıntısı, sevgiden mahrum olma endişesi gibi faktörler, tövbe sürecindeki pişmanlık duygusunun oluşmasında ve şiddet kazanmasında etkileyici olmaktadır. Tövbe ile birey dinî bir değişim yaşamakta, günahkârlık ve suçluluk duygusuna kapılmaktan kurtulmaktadır.