Tekstil Baskı Desen Tasarımında Kompozisyon
Tekstil baskı desen tasarımında kompozisyon raport kavramları sıklıkla karşımıza çıkar. Ancak ikisi de benzer ifadeler olarak kullanılsa da birbirinden farklıdır. Motiflerin bir bütün içerisinde yerleştirilmesine kompozisyon denir. Raport ise desenin en küçük tekrar eden birimidir.
Tekstil desen tasarımında kompozisyon yerleşimi yaparken çeşitli hususların göz önünde bulundurulması gerekir. Buna göre; öncelikle tasarım ilkeleri (Bütünlük, Farklılık, Vurgu, Denge, Alan, Zıtlık, Ritim ve Oran) dikkate alınarak kompozisyon yerleşimi yapılmalıdır.
Desen içerisinde motif yerleşimi yaparken motifler arasında eşit boşluklar bırakılarak dengeli yerleşim düzeni sağlanmalıdır. Raport tekrarı yaparken motiflerin birbirini tamamlamasına ve desen devamlılığına dikkat edilmelidir. Hangi kompozisyon türü tercih edilirse, ona uygun yerleşim şeması kullanılması gerekir.
Tekstil tasarımcıları baskı kumaş deseninde raport tekrarına uygun nasıl tasarım yapması gerektiğini bilmeli ve buna göre desen tasarlaması gerekir. Desende sonsuzluk prensibine uygun olacak şekilde raport tekrarında kesiklikler oluşmaması, desenin kenarlarının tam olarak eşleşebilmesi, görsel açıdan hatasız ve hoş görünüm sağlanması gibi unsurlar desen tasarımı için önemlidir.
Baskı desenlerinde birim raportun düzenli tekrarlarla çoğaltılması, hem tasarım sürecinin etkili ve verimli ilerleyebilmesine, hem de sonraki aşamalarda zaman ve maliyet açısından tam zamanında ve ekonomik üretim sağlanabilmesine kolaylık sağlar.
Tekstil tasarımcıları ait oldukları doğadan sürekli olarak etkilenmiş, ilham almıştır. Tasarımların temel kaynağını doğanın kendisi oluşturmuştur. Aynı zamanda çevrede olup bitenden etkilenen insanoğlu çevresine duyarsız kalmamış, tasarımlarında yer vermiştir. Çevrede kendiliğinden oluşmuş tekrar eden desenler dekoratif sanatlardaki çoğu yüzey tasarımının temelini oluşturmuştur. Böylelikle kompozisyon çok öncesinden beri var olmuştur.
Tekstil baskı tasarımında desen, siyah -beyaz veya tek ya da çok renkli bir veya daha fazla motifin bir arada kullanılarak görsel etki yaratmak amacıyla çizgisel olarak tasvir edilmesidir. Baskı desenler genellikle bazı öğelerin, şekillerin veya motiflerin tekrarı ile elde edilir. Tekstil desen tasarımında, desen birimi bir kumaşın atkı yönünde yan yana ve çözgü yönünde tüm desen boyunca düzenli bir sürekli akış içinde tekrarlanır. Desen tekrarı kumaş boyunca herhangi bir kesinti olmaksızın planlanır. Tekstil tasarımında motif, birim desen, desen tekrarı (raport) ve kompozisyon düzeni önemli ve birbirinden ayrılmaz parçalardır.
Raportlama işlemine başlamadan önce desenin basılacağı makine (rotasyon, film druck vs), baskıda kullanılacak boyarmadde grubu ve makinenin çalışabildiği en fazla renk sayısı bilinmelidir. Makine belirlendikten sonra şablon ölçüleri dikkate alınarak birim raport ölçüleri belirlenir.
Kompozisyon Çeşitlerinin Sınıflandırılması
Tekstil baskı desen tasarımında motiflerin yüzey yerleşimi farklı şekillerde yapılabilir. Buna göre; baskılı kumaşlarda kullanılan kompozisyon çeşitleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılır;
- Tam veya düz raport
- Yarım veya soter raport
- Diyagonal veya üslup raport
- Çevirme raport
- Kapaklama raport
Tam veya Düz Raport
Izgara benzeri bir yapıda yerle ştirilen motiflerin raport alanı içerisinde yatay ve düşey olarak diğer ifadeyle çözgü ve atkı yönünde aynı eksenler doğrultusunda sıralanarak oluşan desen tekrarına tam veya düz raport denilmektedir. Tekstil baskı desen tasarımında motif yerleştirme açısından uygulaması en kolay kompozisyon çeşididir. Bu raport sisteminde birinci sıradaki yatay veya düşey yöndeki herhangi bir motif, ikinci sırada da aynı eksen üzerine yer alır.
Yarım veya Soter Raport
Baskı desen tasarımındaki birim desenin bir yönde tam raport sistemine göre tekrar etmesi, diğer yönde ise atkı veya çözgü yönünde 1/2 oranında kaydırılması sonucunda oluşan raport düzenidir. Bu raport sistemi yarım veya soter raport olarak adlandırılır.
Baskı makinelerinde şablonun yönünün tam tersi olacak şekilde baskı işlemi gerçekleşir. Buna göre; baskı işlemi sırasında şablonda enine soter olarak görülen desen kumaşın tam tersi yönünde yani boyuna soter baskı yapar. Bu işlemin tam tersi de mümkündür. Şablonda boyuna soter olan desen de kumaşın enine baskı yapar.
Diyagonal veya Üslup Raport
Diyagonal raport veya üslup raport olarak isimlendirilen raport sistemi temelde soter raport sistemine benzemektedir. Bu raport düzeninin tek farkı, desende bir yönde oluşan kaymaların sadece ½ oranında değil, 1/3, 1/4, 1/5, 1/6 ve 1/7 oranlarında da yapılabilmesidir. Desende kaymalar raportun sağına veya soluna doğru düzenlenebilir.
Desenin yapısına bağlı olarak yapılacak olan bu düzenlemeler, tasarımcı tarafından uygulanır. Diyagonal raport, kumaş deseninin çözgü veya atkı yönünde tekrarlanabilir. Tekdüze ve aynı biçimi koruyan bloke desenlerde kullanılan raport türüdür.
Kapaklama Raport
Baskı desen tasarımında birim raportun 1/2, 1/4 ve 1/8 oranlarında çoğaltılması ile oluşan raport sistemi kapaklama raport olarak ifade edilir. Birim raportun ayna görüntüsüyle karşılıklı gelmesi diğer anlamda ise 180 derece açıyla kapaklanmasıyla desen elde edilir. Metraj kumaş yerine eşarp, mendil, masa örtüsü vb. belirli ölçülerdeki tekstil yüzeylerinde bu raport sistemi tercih edilir.
Çevirme Raport
Çevirme raport, kapaklama raport sistemiyle tamamlanamayan desenler için uygun raportlama sistemidir. Birim raportun 360°merkez etrafında döndürülerek çizilmesi esasına dayanan raport sistemi çevirme raport olarak adlandırılır.
Çevirme raporta uygun olacak desenin 360°’nin ast katlarındaki açıya sahip olması gerekir. Örneğin; 60, 90, 180 derecelik açılar gibi. 1/2, 1/4, 1/8, 1/12 oranlarında birim raportun çoğaltılması ile eşarp, mendil, masa örtüsü vb. belirli ölçülere sahip tekstil ürünlerinde çevirme raport sistemi uygundur.