Tekstil Baskı Desen Tasarımında Motif

Matif Kavramı

Desenin en küçük parçasını oluşturan öğeye veya süsleme unsuruna motif denir. Süslemenin birim biçimi olmakla birlikte, tekrara elverişli olmalarından dolayı desen tasarımında kompozisyonun temelini oluşturan öğelerdir.

İnsanoğlu geçmişten bu yana kendi içinde her zaman yaratma arzusu taşımıştır. Bu arzu içgüdüsel olarak ortaya çıkan duygu ve düşüncenin yansıması ile bir hazza dönüşmüştür. Yaratma arzusu ile ortaya çıkan ürünlerde yer alan motifler tarihsel, kültürel ve toplumsal özellikleri yansıtır. Yaşama dair izleri sembolize eder. Aynı zamanda zengin kültürel birikimin göstergesi olarak kuşaktan kuşağa devam eder. Motifler üretme içgüdüsü yanında kendine özgü anlamlarıyla eşsiz olma özelliği taşır. Yüzey bezemesinin etkisini artıran ana malzemeyi oluşturur.

Geçmiş tarihe ait süsleme unsuru olan motifler, farklı medeniyetlerin mevcut sanat anlayışlarının, düşünce koleksiyonlarının bir araya geldiği hazinedir. Bu hazine binlerce yıllık serüvene tanıklık eden desen ve motif arşivini kapsar. Hatta geçmişteki desen arşivi günümüz dünyasına kadar gelmiştir. Yeni desenler eskiye dair sanatsal deneyimin bir ürünüdür.

Tekstil baskı kumaş desenleri çeşitli motifleri içeren kendine has tarza göre sınıflandırılır. Bu motifleri tanımak ve anlamak baskı desenlerine de hakim olabilmek açısından önemlidir. Desen ve motif çeşitliliği baskı çeşitlerinin fazla olduğunun bir göstergesidir.

Motiflerin Sınıflandırılması

Tekstil baskı desen tasarımında desen ve motif çeşitliliği oldukça fazladır. Desen tasarımında kullanılan motifler aşağıdaki şekilde sınıflandırılır;

1. Bitkisel (doğadan esinlenilen) motifler

2. Geometrik motifler

3. Resimli ve figüratif motifler

4. Soyut/Sembolik motifler

5. Nesneli motifler

6. Yazılı motifler

Bitkisel (Doğadan Esinlenilen) Motifler

Doğadan ilham alınarak oluşturulan tekstil tasarımlarını bu kategoride yer alır. Yerli ve egzotik bitki türleri (çiçek, ağaç vb.), Yerli ve egzotik bitki ürünleri (meyve, sebze vb.), kök, gövde, dal, yaprak vb. kısımları, dokusal özellikleri, mikroskobik görüntülerini içeren yapısal özelliklerinden yararlanılarak ortaya çıkan motif grubudur.

Bitkisel motifler gerçek veya stilize edilerek baskı desenlerinde kullanılır. Desen içerinde bazen tek başlarına bazen de farklı türlerin bir arada kullanılmasıyla desenler de çeşitlilik ortaya çıkar. Aynı zamanda yenilikçi tasarım fikirlerinin gün geçtikçe ortaya çıkması sonucunda botanik bahçelerden esinlenen tasarımlarda bitki örtüsü (orman, çayır, çalı, ot vb.) ve görsel açıdan sahip olduğu doğal dokusu, renk ve motifleri sıklıkla tercih edilir.

Arts and Crafts hareketinin öncüsü ve kurucusu olan tasarımcı William Morris tekstil tasarımı ile ilgili yapmış olduğu çalışmalarla adından söz ettirmiştir. Çiçek desenli baskı kumaş tasarımlarında sarmal etkilerin yer aldığı görülür. Aşağıdaki örnekte; Morris tarafından tasarlanan ‘Yasemin’ isimli duvar kağıdında alıç yaprakları, çiçekler ve dallardan oluşan belirli bir ahenk içinde sarmal etkiyle devam eden tasarım göze çarpar.

Geometrik Motifler

Nokta, kare, üçgen, düz çizgi, verev çizgi, dikdörtgen, daire, poligon, baklava vb. geometrik şekiller geometrik motif grubunu oluşturur. Baskı desen tasarımında geometrik motifler tek başına kullanıldığında sade ve tekdüze etki oluşturur.

İçiçe geçen, büyükten küçüğe, küçükten büyüğe doğru giden şekilde veya karmaşık olarak yerleştirilen geometrik motiflerle, desenlere derinlik ve boyut etkisi kazandırılarak optik illüzyon efekti yaratılır .

Resimli ve Figüratif Motifler

Tekstil baskı desenlerinde resimli ve figüratif motif grubu oldukça zengin içeriğe sahiptir.

1) Hayvan figürleri (kelebek, kuş, at, aslan, kaplan, böcek vb.), uzuvları (kanat, kuyruk, tüy, boynuz, deri dokusu vb.)

Doğada yaşayan hayvanların fiziksel görünüşleri, hücre ve dokularının detaylı incelendiği mikroskobik görüntüleri, hayvanların uzuvları bu motif grubu içinde yer alır.

2) İnsan figürleri (kadın -erkek -çocuk vb.) ve uzuvları (ağız, el, diş, göz vb.)

İnsanların birebir portresi, fiziksel görünümü ve uzuvları bu motif grubu içinde yer alır.

Soyut/Sembolik Motifler

Soyut/sembolik motifler, kendine özgü anlama sahip, figür yerine sembollerle temsil edilen motif grubudur. Mağara duvarlarında o döneme ait tasvirlerden başlayarak yaşamın getirdiği çeşitli gündemlere göre değişen ve gelişen ifade şekilleri simge, işaret ve sembollere yansımıştır. Aynı zamanda semboller, insanın yaşamına ait olan tüm duygu, düşünce ve kavramların aktarımını sağlar. Sanat ve tasarım ürünleri ile çağrışım yapmasına veya bağlantı kurmasına olanak verir.

Baskı desen tasarımlarında geometrik şekiller, imler, damgalar, kültürel ve yerel semboller (göz, el, tarak, bereket, elibelinde vb.) ve etnik desenler soyut/sembolik motifler içerisinde yer almaktadır.

Nesneli Motifler

Günlük yaşamda kullanılan eşyalar, nesneler dekorasyon amaçlı baskı desenlerinde yer alır. Bu desenler daha çok renkli, eğlenceli, karikatürize edilmiş şekilde görüntülerden oluşmaktadır. Desenlerde tek bir somut öğeden yola çıkılır veya birkaç öğe bir arada kullanılabilir.

Günlük yaşamda sayısız nesne bulunmaktadır. Makinalar, araçlar, oyuncaklar, mimari yapılar, uzay, gezegenler, sanat ürünleri vb. çeşitli objelerden motifler elde edilebilir.

Yazılı Motifler

Güzel yazı olarak bilinen kaligrafi sanatı çeşitli kültürlerde yazılı metinlerde ve süslemelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Harf ve yazı motifleri, özellikle İslami süslemede ve Uzak Doğu kültüründe karşımıza çıkar. Tekstil baskı tasarımlarında da yazılı motifler özellikle Kufi yazılar veya farklı dildeki yazı yazılar, harfler, dikkat çekici grafitiler tek başına, desenin tamamlayıcı unsuru ya da tüm desen yüzeyini kaplayacak şekilde kullanılır.