Tekstil Baskı Teknolojisinin Tarihçesi

Tekstil baskıcılığı tarihsel süreç içinde el blok baskıcılığı ile başlayarak, bakır plaka baskı, rulo baskı, düz şablon baskı, rotasyon baskı teknolojilerine doğru gelişmiş ve günümüzde dijital (sayısal) baskı teknolojisine kadar ulaşmıştır.

İlk baskılı tekstiller el blok baskı olarak, yüksek baskı yöntemi denilen kalıplarla yapılmıştır. Bu yöntemde, üzerine desen oyulmuş kalıplar boyaya batırılarak kumaş yüzeyine bastırmak suretiyle desen kumaş yüzeyine aktarılmaktadır.

Gravür tekniğiyle hazırlanmış bakır plakaların 1752’de İrlanda ve 1755’de İngiltere’de tekstil baskıcılığında kullanılması 18. yüzyılın önemli yeniliklerinden birisi olmuştur.

İskoçyalı Thomas Bell, 1783’de ilk oyulmuş bakır silindirli baskının patentini almıştır. 1793’de ise rulo baskı makinesini geliştirerek kesiksiz bir işlem haline getirmiştir.

Makine gelişiminde tarihsel bir öneme sahip olan Perrotine, el kalıp baskıcılığının mekanize olmuş hali olup, o zamana kadar yapılan tek başarılı mekanik sistem olarak kabul edilmiştir. 1834’de Rouen’li Louis-Jérôme Perrot’nun geliştirmiş olduğu bu makine, blok baskının tüm işlemlerini otomatik olarak gerçekleştirmekteydi.

1783’de İskoç Thomas Bell’in tam mekanize edilmiş rulo baskı makinesini icat etmesi çığır açmıştır.

İngiliz William Henry Perkin’in 1856 yılında sentetik boyaları keşfi ile birlikte 19. yüzyılın yarısında baskılı kumaşlar daha ucuza üretilmeye başlanmıştır.

Tekstil baskıcılığının yaygınlaşmasında en önemli unsurlardan biri dokuma ile elde edilen pahalı kumaşların daha ucuz taklitlerinin yapılabilir olmasıdır.

Şablon (Stencil) baskı herhangi bir malzemeden kesilip çıkartılarak elde edilmiş basit kalıplarla yapılan baskıyı belirtmektedir. Diğer şablon baskı (Screen printing) ise, üzeri gaze bezi veya gözenekli metal tabakayla kaplanmış şablonların kullanıldığı uygulamayı kapsamaktadır.

Yu-zen baskı yönteminden esinlenilerek 20. Yüzyılın başlarında Amerika’da geliştirilerek ticari hale getirilmiş olan şablon baskı (Screen printing) günümüzde en çok kullanılan tekstil baskı teknolojisidir. Silindirik şablonlu Rotasyon (Rotary screen printing) ve düz şablon (Flat screen printing/silk screen printing/filmdruck) baskı olmak üzere iki tipi vardır.

Düz şablonlu baskı teknolojisinde, şablon olarak üzerine değişik sıklıklardaki gaze bezi gerilmiş olan çerçeveler kullanılarak kumaş yüzeyinde desen oluşturulmakta ve makinede desendeki renk sayısı kadar şablon bulunmaktadır.

Anthony Velonis, şablon baskı (screen printing) olarak uygulanan bu yöntemin sanatsal alandaki kullanım farkını ortaya koymak için bir araştırma ve düşünme süreci sonunda, sanatsal uygulamalar için serigrafi sözcüğünün kullanımını önermiştir.

Şablon baskıcılığının ilk endüstriyel uygulaması olan düz şablon baskı, I. Dünya Savaşı sırasında Amerika'da bayrak ve flama yapmak için yaygın olarak kullanılmıştır.

Tam otomatik düz şablonlu baskı makineleri 1950’lerde Buser, Stork, Johannes Zimmer gibi önde gelen firmalar tarafından üretilmiştir.

1950’lerde Amsterdam’da Stork firması tarafından otomatik düz şablonlu baskı makinesi geliştirilmiştir ve firma, 1953’de düz şablonlu film baskı makinesi ile tekstil pazarına girmiştir. Zimmer firması da 1955 yılında otomatik düz şablonlu baskı makinesini geliştirmiş ve yeni mıknatıslı çubuk rakle sisteminin patentini almıştır.

Renk ve desen değiştirme süresiyle şablon hazırlama süresinin daha kısa olması, yüksek hız, canlı, parlak renkler elde edilmesi, boya ezilmesi olmaması gibi avantajları nedeniyle rotasyon baskı günümüzde en çok kullanılan baskı teknolojisidir. Kumaş yüzeyinde desen oluşumu, içi boş ve üzerinde boyar maddenin geçişini sağlayan küçük gözenekler bulunan silindirik şablonlar ile sağlanmakta desendeki renk sayısı kadar şablon kullanılmaktadır.

Rotasyon baskı makinesinin icadı ve gelişim süreciyle ilgili olarak Samuel Holt Sharp, William Hoffman, De Barros, Peter Leijdekkers ve Hendrik deViries başta olmak üzere birçok kişinin adı geçmektedir. Peter Zimmer rotasyon baskı makinesini ilk kez ticari hale getiren kişidir.

Baskı makinelerinin endüstriyel olarak gereksinimleri karşılayacak şekilde geliştirilmeleri çok kapsamlı araştırma geliştirme çabalarının sonucunda gerçekleşmiştir. Stork ve Zimmer bu gelişim sürecinde ilk akla gelen firmalardır.

İlk ticari galvano şablonlar elektroliz yöntemiyle 1957’de Kufstein’de (Avusturya) üretilmiştir

Rotasyon şablonlu baskı makinesinin geliştirilmesi şablonların galvanoplastik yöntem ile dikişsiz olarak elde edilmesiyle mümkün olmuştur.

Transfer baskı, desenin tekstil olmayan bir yüzeye önceden basılıp, ardından ayrı bir işlemle tekstil yüzeyine aktarıldığı bir tekniktir.

Başlıca transfer baskı çeşitleri; süblimasyon, eriyik, film çıkartma ve yaş transfer baskı olmak üzere dört grupta incelenebilir.

Dijital inkjet baskı teknolojisinin tarihi oldukça eskilere dayanmaktadır. Bu konuda ilk araştırmalar Fransa’da 1749 yılında l’Abbé Nollet tarafından başlatılmıştır.

1935'te temeli atılan ve 1937 yılında açılışını bizzat MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ün yaptığı SÜMERBANK NAZİLLİ BASMA SANAYİİ MÜESSESESİ ülkemizin ilk basma fabrikasıdır

1953'te SÜMERBANK İZMİR BASMA SANAYİİ MÜESSESESİ işletmeye açılmıştır.

1968’de SÜMERBANK Eskişehir Basma Sanayi Müessesesi açılmıştır.