Duygular ve Heyecanlar

Duygu Kavramı ve Anlamı

Duygular algılar, psikolojik tepkiler ve bilinci de içeren, insanın genel psikolojik durumunu koordine eden içsel durumlardır. Duygu, insanda psikolojik durumları ortaya çıkaran, neden olan psikolojik hallerdir.

Duygular ve Heyecanlar

Duygular haz ya da elem verici, yoğun ya da ılımlı, gergin ya da gevşek olmalarına göre üç bakımdan nitelendirilebilir. Duyguların çok yoğun veya şiddetli olanlarına ve insanda gerginlik uyandıran duygulara heyecan denir.

Heyecanlar üç düzeyde incelenebilir;

Öznel yaşantı düzeyi: Her insanın kendine özgü bir yaşamı vardır; bu yaşam onun öznel deneyimlerinden oluşur.

Duygusal davranış düzeyi: İnsan bazen acı, bazen öfke, bazen de hüzün duygusu hisseder. Gözyaşı, kişinin aslında ne gibi duygular içinde olduğunu gösterir.

Duygusal yaşantı ve fizyolojik düzey: İçinde bulunulan duygusal durum psikosomatik etkiler ortaya çıkarır.

Duygu Kuramları

Duygu kuramları şunlardır;

James -Lange Kuramı: Kuramın temel düşüncesi şudur: Bedenimiz, çevreden uyarıcılar alır ve belirli özelliklerine tepkide bulunur. Bedenimizin tepkisinin farkına vardığımız zaman fizyolojik değişikliklerle birlikte duygu durumu meydana gelir.

Cannon Bard Kuramı: Kuram hipotalamusun merkezi rolü üzerinde durulmuştur. Çevreden algılanan uyarıcılar hipotalamusu etkiler, hipotalamus fizyolojik değişiklikleri ortaya çıkararak sinir sistemini uyarır ve beyin kabuğuna sinirsel akımlar göndererek heyecan yaşantımızın farkına varmamızı sağlar.

Bilişsel Kuram: Bilişsel kuram, hem günlük yaşantılarla hem de bilimsel deneylerle desteklenmektedir. Bu kurama göre bedenimizde olup biten fizyolojik değişikliklere, çevremizde bulunan uyarıcılar çerçevesinde anlamlı duygusal tepkiler veririz.

Sosyobiyolojik Kuram: Sosyo- biyolojik kuram, insanın sosyal davranışının bir evrim sonucunda bu noktaya geldiği üzerinde durmakta, duyguların insanın çevresine uyum sağlamasına yardımcı olacağını ileri sürmektedir.

Duyguların Sınıflandırılması: Duyguları sınıflama konusunda üzerinde uzlaşılabilecek ortak bir nokta bulunmamasına rağmen sekiz temel duygunun olduğu genellikle kabul edilmektedir. Duyguları negatif ve pozitif olarak sınıflandırmanın yanında onları primer ve sekonder olarak da sınıflandırmak mümkündür.

Duyguların Özellikleri: Duygular, özellikleri itibarîyle iki gruba ayrılır. Bunlardan biri temel duygular, diğeri karmaşık duygulardır. İnanç, kızgınlık, yaş, korku, aşk, heyecanlanma ya da neşe gibi duygular temel duygular iken; şevk, hayal kırıklığı veya yetersizlik gibi duygular karmaşık duygulardır.

Duyguların İfadesi : Duyguların ifadesi konusu üç aşamalı bir süreci izler. Bu sürecin ilk adımı duyguların nasıl tanımlanacağı ve ifade edileceği ile ilgilidir. İkinci adım kişide farkındalık oluştuktan sonra sıra duyguları tanımlama ve onları ifade etmeyi öğrenmektir. Üçüncü adımı ise öfke veya düşmanlık, sevgi veya muhabbet gibi ne tür duygular oluşuyor ise onların oluşmasına kaynaklık eden kişilerle iletişim kurmaktır.

Duygusal Yaşantılar

Duyguların insanın yaşantısıyla ilgili öznel bir yönü vardır. İnsanın bir duyguyu yaşaması salt ona özgüdür ve onun iç dünyasıyla ilgilidir. Mesela korkunun çoğu öğrenme yoluyla kazanılır. Bireyler arasında farklı korku durumlarının olması, kişilerin farklı öğrenme alışkanlıklarından kaynaklanır. Her canlı, varlığını tehdit eden etkenlerden korkar ve kaçınır.

Duyguların Kontrolü ve Yönetimi

Duyguların kontrolü veya yönetimi kişiden kişiye farklılık gösterse de duyguların kontrol altına alınıp yönetilmesinin bazı kuralları vardır. Duygu yönetiminin altı basamaklı stratejinin birinci basamağı kişinin ne istediğini bilmesi ve aşırı duygu yoğunluğunun azaltılmasıdır. İkinci basamak, bireyin duygularına güvenmesi ve her tür duygunun yönetilebilir olduğunun kabul edilmesidir. Üçüncü basamak, duyguların verdiği mesajı algılamaktır.