Çocuklarda Temel Motorik Özelliklerin Gelişimi

İnsan organizmasındaki temel motorik özelliklerin kapasiteleri bilinmesine rağmen birbirleriyle bağımsız olarak da ilerleyebilmektedir. Bu açıdan motor özellikler bireyin yaşam boyunca antrenman ve egzersiz yapmasa dahi doğal süreçler yardımıyla gelişebilmektedir. Örnek olarak kuvvet motorik özelliği antrenman yapılmasa dahi 25 -30 yaş aralığına kadar fiziksel gelişim ile birlikte kendiliğinden gelişmektedir. Ayrıca motorik özelliklerden dayanıklılık, beceri, kuvvet, sürat ve hareketlilik olmasa bireyin kendi kendine yaşamını sürdürmesi mümkün gözükmemektedir. Bu bakımdan yaşamın devam ettirilmesi ve hareketin sağlanmasında oldukça önemli olgular olarak karşımıza çıkmaktadır.

Çocukların vücut fonksiyonlarını yetişkin bireyden ayıran özellik çocuğun sürekli bir değişme, gelişme ve büyüme sürecinin içerisinde olmasından kaynaklanmaktadır. Değişme süreci içinde çocuklar farklı gelişim alanlarındaki büyüme ve gelişmeyi içermektedir. Bu gelişmedeki görünürlük, beden boyutu, biçimi ve oran değişimleridir. Görünmeyen büyüme, iç organ yapılarında meydana gelen değişmeyi içermektedir. Kavramsal açıdan büyüme esnasında meydana gelen gelişim içerisinde kullanılan motor ifadesi aynı zamanda hareket için de kullanılmaktadır. Yetişkin bireylerde olduğu gibi çocuklarında hareket ihtiyacı bulunmaktadır. Hareket ihtiyacı dolayısıyla çocuklar doğumla beraber ihtiyaçlarını karşılamak için hareket eder. Örnek olarak yatar pozisyonda başını kaldırmaya çalışır, el, kol ve bacaklarını hareket ettirme, dönme, emekleme, yürüme gibi hareket kalıplarını gerçekleştirir. İlk ortaya çıkış durumları merkezi sinir sisteminden bağımsız olan bu hareketler daha sonra ilkel hareket yapılarına daha sonrada dış etkinliklerin baskısıyla motor hareket kalıplarına dönüşmektedir. İnsanların organizma içerisinde ortaya çıkan hareketleri amaçlı olarak gerçekleştirmesi motor hareket olarak açıklanmaktadır. Sonuç olarak çocuklardaki motor davranış özellikleri, refleksler, duruş ve postüre ilişkin hareketler, yürüme, atlama, koşma gibi becer yapıları olmaktadır. Çocuklardaki motor davranış gelişimi ilk olarak refleks davranışlar, duruş ve postüre ilişkin davranışlar, yürüme, atlama, koşma gibi beceri davranışları olarak ortaya çıkmaktadır.

Çocukların bir bütün olarak gelişmesinde motor gelişimin önemi büyüktür. Çocuklar hareket becerisi ile birlikte çeşitli davranışlar geliştirir, nesnelere temas eder bu davranışlar ile zihinsel gelişimi için veri toplar. Motor davranışlar yardımıyla toplumsal ilişkiler kurar ve öğrenme için işlevsel yapıyı geliştirir. (İnanç vd., 2007).

Psikomotor becerilerin gelişimi çocuklarda fiziksel büyüme, organizmanın hareket kazanması ve merkezi sinir sisteminin gelişim özellikleri yardımıyla istemli hareketlilik kazanma olarak tanımlanır. Ayrıca bireylerde motor gelişim ile birlikte istemli yapılan hareketler, denge hareketleri ile istemli olmayan hareketlerin gözlemlenerek motor gelişim düzeyi belirlenebilmektedir. Gelişimin gözlemlenmesi birbirine bağlantılı olan çeşitli bölümlerle açıklanmaktadır (Özer ve Özer, 2012).

Çocuklar lokomotor bir hareket olan yürüme davranışını gerçekleştirdikten sonra yoğun bir motor gelişim evresine girmektedir. Gelişme ve büyüme oranlarında ilerleyen çocuklar beden bölümleri arasında uyum sağlar ve daha karmaşık becerileri kazanmaktadır. Okul öncesi gelişim dönemi motor gelişim özelliklerinin en hızlı geliştiği dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemin başlangıcında çocuklar; tırmanma, emekleme, çekme, yürüme, koşma, atlama gibi temel hareketleri ustalıkla yapabilir düzeydedir. Bu temel hareket yapıları ekseninde sonraki çalışmalarla geliştirilerek; top yakalama, hedef vurma, koşup sıçrama ve bir cismi havaya atıp tutma gibi hareket kombinasyonları halini alır (Gabbard 1992).

4-5 yaş arasındaki çocuk uzun adımlarla bir yetişkin gibi yürür. 3 yaşa oranla beden kısımlarının hareketleri çok daha düzgün ve uyumludur. 4 yaş çocuğu tırmanma, sıçrama, atlama ve takla atma gibi tüm bedensel etkinlikleri sever. Koşma, aniden durma ve tekrar koşmayla ve ani dönüşleri büyük bir başarıyla yapar. Parmak uçlarında oldukça dengelidir. Merdivenleri tek başına yardımsız ve ayak değiştirerek çıkar. Eğer yardım edilirse uzun bir merdivenden ayak değiştirerek inebilir. Ayaklarını bitiştirerek zıplama, bir ayağından ötekine hoplayarak geçme, ip atlama, duruş değiştirme, düz yürüme, içi suyla dolu olan bir kabi taşıma ve top atıp tutma öğretilebilir. Ayrıca, öğretilirse bu yasta basit müzik aletlerini çalmayı da başarabilir (Yavuzer 1999).

5-6 yaşlar arasında çocuk hareket yapıları arasında koordinasyon yetisi oldukça gelişmiş yapıdadır. Bu dönemde çocuklar tahta ya da kaldırım üstünde denge ile yürüyüş, bisiklet ile denge becerisi gibi faaliyetlerle ilgilenmektedir. Ayrıca bu dönemde müzik ve sese ilişkin ritim duygusu da gelişmiştir. Tempolu ve ritmik hareketleri ustaca yapabilmektedir. Hareket yapılarıyla karakterize olan gelişim özellikleri 6 yaş ile birlikte yavaşlayıp azalmaktadır (Yavuzer 1999).