Uyku Gelişimi ve Bozuklukları

Uyku, canlıların geçici bilinçsizlik durumu olarak tanımlanır. Uykudan bahsetmeden önce bilinçten bahsetmek gerekmektedir. Çünkü uyku bir bilinçsizlik durumudur ve bunun anlaşılması için bilincin ne olduğunu bilmek gerekmektedir. Peki bilinç nedir? Bilinç, kişinin kendisi ve çevresine karşı farkında olması durumu olarak tanımlanabilir. Bilincin 4 farklı şekli vardır. Bunlar; dikkatli uyanıklık, gündüz düşü dediğimiz hafif meditasyon, uyuklama hâli dediğimiz derin meditasyon ve uykudur.

Normal Uyku Nedir?

Uyku; EEG yardımıyla görülen beyin dalgaları, elektrookülografi yardımıyla göz hareketleri ve elektromyografi yardımıyla kas tonusundaki değişikliklerin görüldüğü, 90 -120 dakika kadar süren döngülerden oluşan REM (Rapid Eye Movement) ve Non -REM (Non Rapid Eye Movement) olan iki temel evreden oluşmaktadır. REM uykusunda temel faktör hızlı göz hareketleridir, bu yüzden bu ismi almıştır. Non -REM uykusu ise belirgin olarak tonus kaybı olmuş kaslar ve yavaş göz hareketlerinin olmasından dolayı bu şekilde isimlendirilmiştir. Non -REM uykusu, temelde 3 farklı evreden oluşmaktadır. Bu evreler; N1 evresi , N2 evresi ve N3 evresi olarak adlandırılmaktadır.

Normal ve bölünmemiş bir gece uykusunda bu evreler 90 ile 120 dakika kadar süren döngüler hâlinde görülmektedir. Bu döngüler, gecede 4 -5 kez tekrarlanır. Bu döngüde evreler sırayla gitmemektedir. Uykuya geçtiğimiz N1 evresi ile başlar, daha sonra N2 evresine geçilir, sonra N3 evresi gelir, sonra tekrar N2 evresine dönülüp REM uykusuna geçilir. Daha sonra tekrar N1 evresine geçilip döngü yeniden başlar. Bu evrelerin uzunlukları birçok faktörden etkilenmektedir. Genellikle N1 evresi, toplam uykunun %2 -5'ini kaplarken bu durum N2 evresi için %45 -55, N3 evresi için %20 -25, REM uykusu %25 -30 kadardır.

Uyku Süresi

Bebeklerde uyku süresi, 14 -15 saat iken 1 -3 yaş arası çocuklarda 12 -13 saat, okul öncesi dönemdeki çocuklarda 10 -12 saat, okul çağı çocuklarında 8 -11 saat, ergenlik döneminde uyku süresinin 7 -9 saate kadar azaldığı görülmektedir.

Uyku Bozuklukları

Uykusuzluk bozukluğu (insomnia)
Aşırı uykululuk bozukluğu (Hipersomnolans)
Narkolepsi
Konfüzyonel uyanıklık
Uyurgezerlik
Uyku terörü
Kâbus bozukluğu
Uyku ile ilișkili yeme bozukluğu
Sirkadiyen ritim uyku bozuklukları
Gecikmiş uyku fazı bozukluğu
Erken uyku fazı bozukluğu
Düzensiz uyku -uyanıklık ritim bozukluğu

Çocuk gelişim uzmanı olarak neler yapabiliriz?

Öncelikli olarak çevresel değişiklikler, uyku problemlerinde çok önemlidir. Çünkü çocuklarda uyku problemlerinin uyku hijyeninin yetersizliğinden kaynaklandığı çalışmalarda gösterilmiştir.

Peki uyku hijyeni nedir?

Uykunun hijyeni mi olur diye düşünmeyin, elbette uyku hijyeni olur hem de belli başlı kuralları vardır.

Uyku hijyeni kurallarını şöyle sıralayabiliriz:

Çocuğun yatak odası sessiz ve karanlık olmalıdır.
Çocuğun yatak odası sıcaklığı 18 -24 °C arasında olmalıdır.
Çocuğun uyuma ve uyanma saatleri belli olmalıdır.
Çocuk aç karına yatırılmamalı uyumadan yaklaşık 1 -2 saat önce doyurulmalıdır.
Çocuğun uyumaya yakın dönemde fazla sıvı alımı engellenmelidir.
Uykudan birkaç saat öncesinde yorucu aktivitelerden uzak durulmalıdır.
Çocukların gündüz uykuları belli düzende olmalı ve gündüz uyumak istemeyen çocuklar zorla uyutulmaya çalışılmamalıdır.
Akşam saatlerinde çay ve kahve gibi uykuyu kaçıran uyarıcı maddelerden uzak durulmalı.
Çocuğun kullandığı ilaçlara dikkat edilmeli uykuyu bozan ilaç kullanımı olan çocukların aileleri bilgilendirilmelidir.

Çocuk gelişimi uzmanı olarak bu kurallara uymaları konusunda aileleri bilgilendirdiğimizde uyku ile ilgili sorunların büyük bir kısmını çözmüş olacağız.

Bazen uyku bozukluğu çevresel değil de çocuğun kendisinden kaynaklanabilmektedir.

Özellikle uykunun derin dönemlerinde bol miktarda büyüme hormonu salgılanmaktadır. Uyku bozukluğu yaşayan bir çocukta hem gelişim bozukluğu gibi bedensel bulgular yaşanırken aynı zamanda dikkat eksikliği, depresyon gibi ruhsal bozukluklarda daha sık görülmektedir. Uyku bozukluğu ile gelen bir çocukta yukarıdaki önerilere ne kadar uyulduğu tekrar gözden geçirilir. Eğer bu önerilere rağmen uykusu hâlâ bozuk olan çocuklara farmakoterapi önerilir. Uyku bozukluğunda en sık kullanılan ilaçlar hipnotiklerdir.