Dikkat Gelişimi ve Bozuklukları

Dikkat Nedir?

Dikkat, öğrenme sürecinin ilk adımıdır. Dikkat, pasif ve aktif olarak ikiye ayrılabilir. Pasif dikkat, çevremizdeki uyaranlara (bir koku, ani bir gürültü gibi) bilinçli olmayan bir odaklanmayı ifade eder. Aktif dikkat, bilinçli bir süreci ifade eder ve uyanıklık, merak, ilgi, ihtiyaç gibi faktörlerden etkilenir.

Dikkatin Gelişimi

Yenidoğan bebekler çevresindeki ışık, ses gibi uyaranlara kısa süreli dikkat edebilirken ilk altı ay içinde dikkat süresi uzar. 6 aydan itibaren dikkat çocuğun seçtiği nesnelere odaklanabilmesi şeklinde gelişir. Odaklanmış dikkat çocuğun öğrenme hızını belirgin şekilde artırır. 18 ay itibarı ile davranışı kontrol etmek, amaç ve planlara göre davranışları düzenlemek gibi işlevleri kapsayan yürütücü işlevler gelişmeye başlar. Yürütücü işlevlerin olgunlaşması geç ergenlik dönemine kadar devam eder.

Dikkat Problemleri Ne Zaman Bozukluk Haline Gelir?

Dikkat problemleri ve aşırı hareketlilik, çocuğun yaşına göre şiddetli olup çeşitli ortamlarda yaşamında bozulmaya neden olduğunda bozukluktan bahsedilebilir.

DEHB Neden Oluşur?

DEHB, büyük oranda genetik ve biyolojik etkenler nedeniyle oluşur. Genetik etkenler arasında beyindeki iletişimi sağlayan moleküller (dopamin, nörepinefrin vs.) ve beyin gelişimi ile ilişkili genlerdeki sorunlar dikkat çekmektedir. Beynin özellikle ön bölgesinin yetersiz gelişiminin DEHB ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca annenin gebeliği sırasında alkol ve sigara kullanımı ve stresli gebelik, doğum sırasında yaşanan zorluklar (doğumda oksijensiz kalma, düşük doğum ağırlığı, erken doğum gibi), ağır metal maruziyeti (kurşun gibi) gibi çevresel etkenlerin de DEHB gelişiminde rolü olduğu düşünülmektedir.

DEHB Bulguları ile Gelen Aileye Nasıl Yaklaşılmalıdır?

DEHB’li çocuğun değerlendirmesinde ilk olarak doğumdan itibaren gelişimi araştırılmalıdır. Doğum zamanı, doğumdaki kilosu, doğumda yaşanan sorunlar varsa not edilmelidir. Sonrasında problemlerin ne zaman başladığı ve nasıl seyrettiği öğrenilir. Bunlar öğrenildikten sonra çocuğun ev ve okuldaki uyumu araştırılmalıdır. Çocuğun görme ya da işitme problemlerinin varlığı sorulmalıdır. Mümkünse çocuğun öğretmeninden bilgi alınmalıdır.

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), dikkat problemleri, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtilerinden oluşan bir bozukluktur. DEHB, çocukluk çağında toplumda %5 -10 sıklıkta görülür. DEHB, dikkat eksikliği baskın, aşırı harektlilik baskın ve kombine tip olmak üzere üç tipten oluşur. DEHB saptanan çocuklarda davranış bozuklukları, duygudurum bozuklukları ve öğrenme bozuklukları gibi psikiyatrik sorunlar da sıklıkla DEHB’ye eşlik eder.

DEHB Tedavisi

DEHB’li çocuğun tedavisinde ilk aşama DEHB’nin belirtileri, sebepleri, tedavisi hakkında aileye bilgi vermektir. Özellikle 6 yaşından küçük çocukların ailelerine ev içi güvenlik önlemleri konusunda mutlaka bilgi verilmelidir.

DEHB’nin en etkili tedavisi ilaç tedavisidir. İlaç tedavisi 6 yaşından büyük çocuklarda diğer psikososyal müdahalelerle birlikte uygulanmalıdır. 6 yaşından küçük çocuklarda öncelikli olarak psikososyal müdahaleler düşünülmelidir. DEHB tedavisinde ülkemizde metilfenidat ve atomoksetin molekülleri kullanılmaktadır. Tedavide çok etkin olan bu ilaçlar, DEHB tedavisinde güvenle kullanılabilmektedir.

DEHB ile Gelen Çocuğa Ne Yapabilirim?

DEHB’li çocuğun ailesi ile ebeveynlik becerilerini iyileştirmek, ebeveyn çocuk iletişimini iyileştirmek, çocuğun uyumsuz davranışlarını yönetebilmek, çocuğun kendini düzenleme becerilerinin iyileştirilmesi için çalışılır. Ebeveynin çocuğa karşı anlayışlı, yapıcı, olumlu ve düzenli olması için birlikte çalışmalar yapılır. Ebeveynin çocuğu dinlemesi, otoritesini kaybetmemesi, net ve tutarlı olması öğretilir.

Okulda yapılacak müdahalelerde ailenin öğretmenle iş birliği içinde çalışması öncelikli amaçtır. Çocuğun akademik sorunlarının (öğrenme problemleri, ödev yapmama gibi) çözümü, akran zorbalığının önlenmesi ve derste uyumunu en iyi şekle çevirecek sınıf düzenlemelerinin yapılması diğer hedeflerdir.

Son olarak çocukla yapılacak çalışmada DEHB nedenli eksikliklerinin giderilmesi için çalışılır. Plan yapma ve işlerini düzenleme bu konuda önemli hedeflerdir. Özgüven ve sorumluluk duygusunun gelişmesi konusunda çalışılması, çocuğun yaşına uygun sorumluluklar üstlenmesinin sağlanması gereklidir. Öfke kontrolü ve sosyal beceri eğitimi de faydalı olabilir.

DEHB'de Erken Müdahale Neden Önemlidir?

DEHB’de erken müdahale bozukluğun çocuk ve aile üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirecektir. Tedavi edilmeyen vakalar okulu bırakma, yasal sorunlar yaşama, sigara ve diğer bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma gibi riskleri taşımaktadır.