Tuvalet Eğitimi ve Dışa Atım Bozuklukları
Giriş
Tuvalet eğitimi, çocuğun gelişiminde rol oynayan en önemli basamaklardan biridir.
Tuvalet eğitiminin sağlıklı bir şekilde tamamlanması çocuğun fiziksel ve psikolojik gelişimi açısından önemlidir.
Tuvalet Eğitimi Nasıl Verilir?
Tuvalet eğitiminin verilmeye başlanacağı en uygun dönem 18 ve 24. aylar arasıdır.
Tuvalet eğitimine hazır olmada fizyolojik, gelişimsel ve davranışsal belirtiler vardır.
Tuvalet eğitiminde dikkat edilmesi gereken noktalar arasında sabırlı olmak, güven vermek ve sevgiyle yaklaşmak vardır.
İletişim kurarken kullanılan yanlış ifadeler, çocukta olumsuz duygusal ve davranışsal sonuçları ortaya çıkarabilir.
Ebeveynlerin gerektiği zaman çocuğu uyarması ve kaçırmadığı zamanlarda ölçülü bir şekilde takdir edip olumlu geri bildirim vermesi gerekir.
Geçici gerilemeler tuvalet eğitiminin normal bir parçası olarak görülmelidir.
Kardeş doğumu, taşınma, hastalık, aile içi sorun veya bakım verenin değişmesi gibi durumlar gerilemenin en sık nedenlerindendir.
Ne Zaman Dışa Atım Bozukluğu Oluşur?
Enürezis, 5 yaşından büyük çocukların 3 ay boyunca, haftada en az 2 kez tekrarlayıcı nitelikte, herhangi bir tıbbi duruma bağlı olmaksızın gece veya gündüz çiş kaçırması olarak tanımlanır.
Enkoprezis 4 yaşından büyük çocukların en az 3 ay boyunca, ayda en az 1 kez tekrarlayıcı nitelikte herhangi bir tıbbi duruma bağlı olmaksızın kaka kaçırması veya kakanın uygunsuz yere yapılması olarak tanımlanır.
Dışa Atım Bozukluklarının Nedenleri?
Enürezisin nedenleri arasında genetik yatkınlık, gelişim gecikmesi ve psikososyal nedenler ön plana çıkmaktadır.
Uygunsuz tuvalet eğitimi, psikiyatrik bozukluklar kaka kaçırmanın sık görülen nedenleri arasındadır.
Aile düzenindeki önemli değişiklikler, zorlu yaşam olayları özellikle ikincil kaçırma nedenleri açısından önem taşır
Gece çiş kaçırma "enürezis nokturna", gündüz çiş kaçırma "enürezis diurna", gündüz ve gece birlikte çiş kaçırma "enürezis continuum" olarak adlandırılmaktadır.
Tanı ve Tedaviye Yaklaşım
Tanıda öncelikle tıbbi nedenlerin yol açtığı durumlardan ayırt edilmesi gerekmektedir.
Enürezisi olan çocuklarda daha fazla sıklıkta psikiyatrik bozukluk görülmektedir.
Özellikle birincil enkopreziste kabızlık ön planda iken ikincil enkopreziste genellikle böyle bir sorun olmamaktadır.
İkincil enkopreziste psikososyal değişkenlere (taşınma, kayıp, boşanma vb.) bağlı nedenler öne çıkar.
Enürezis/Enkoprezis bulgularıyla gelen çocukların ailelerine uygun şekilde yaklaşmalıyız.
Altına kaçıran çocuğun asla cezalandırılmaması ve utandırılmaması gerekir.
Gerekli davranışçı yöntemlerin çocuğun anlayacağı dilde gösterilmesi ve hangi noktalarda sorumluluk alması gerektiği anlatılmalıdır.
Temel amaç çocuğu cesaretlendirmek, davranışçı yöntemleri kullanarak kendine güvenini sağlamak ve suçluluk duygusundan uzaklaştırmaktır.
Enürezisin tedavisi davranışçı yöntemler ve ilaç tedavisi olmak üzere 2’ye ayrılmaktadır.
Davranışçı yöntemler; kayıt tutma ve ödüllendirme, sıvı kısıtlaması ve gece tuvalete kaldırma, mesane eğitimi, alarm tedavisi olarak sıralanabilir.
En sık kullanılan ilaçlar, imipramin ve dezmopressindir.
Enürezisin tedavisi davranışçı yöntemler ön plana çıkmakta olup ilaç tedavisinin yeri tartışmalıdır.
Tedavi sürecinde çocuğun etkin rol oynaması sorumluluk alması çok önemlidir.
Kabızlığı olan çocuklarda diyet önerilerinin rolü büyüktür.
Kaka kaçırdığı zaman kızmak, cezalandırmak, utandırmak doğru değildir. Aksi takdirde kısır bir döngü oluşabilir, çocuk daha fazla kaka kaçırmaya başlar.
Tedavide ailenin iş birliği önemlidir. Çünkü bu ailelerde gerginlik çok yüksek düzeyde olabilmektedir.
Bu gerginliğin ve benzeri çatışmaların azaltılması kaka kaçırma davranışını da azaltacaktır.
Sonuç
Dışa atım bozukluklarında zamanında müdahale edilmediğinde çocukta özgüven eksikliği, ev ve okul işlevselliğinde düşme olduğu bilinmektedir.
Bu yüzden çocuklarda çiş veya kaka kaçırmanın dikkate alınması, klinik belirtilerinin ve risk etkenlerinin erken dönemde saptanarak çocuk ve ailenin çocuk psikiyatrisi uzmanına yönlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.