Çocuklarda Dil Gelişimi I

Dil Gelişimi

Dil gelişimi seslerin, kelimelerin, sayıların, sembollerin kazanılması, saklanması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılmasını içeren bir süreçtir. Çocuğun dili kullanmayı öğrenmesi, gelişimin en önemli göstergelerindendir. İletişimi sağlayan en büyük araç olan dilin gelişimine ilişkin birtakım kavramlar söz konusudur. Bu kavramlar; ses, sıra ve anlam sistemlerinden oluşan dil gelişim sürecinin anlaşılması noktasında büyük önem taşır.

Dilin Tanımı ve Önemi

Dil, bireylerin duygu ve düşüncelerini ifade etmesine yardımcı olan sembollerin kullanıldığı kurallar dizisi olarak tanımlanabilir.

Dilin Bileşenleri

Biçim; düşüncelerin karşı tarafın anlayacağı şekle dönüştürülmesini sağlayan koddur. Dilin, dil bilgisel boyutunu oluşturmaktadır. İfadelerin biçimi seslere, sözcüklere ya da cümlelere göre tanımlanabilir. İçerik, nesneler, olaylar ve bunlar arasındaki ilişkileri simgeleyen sözcükler ve cümlelere karşılık gelen anlam bilgisini içerir. Diğer bir ifadeyle içerik, kişinin evren hakkında ne bildiğinin dil bilimsel gösterimidir. Kullanım, dilin sosyal bağlamda iletişim amacına uygun olarak kullanımıdır. Kullanım, edim bilimi kapsamaktadır.

Ses Bilgisi: Bir dildeki seslerin ve özelliklerin tanımlanması, hangi seslerin bir araya gelebileceğini belirleyen, konuşma seslerinin yapı ve sırasını yöneten kurallarla ilgilidir.

Biçim Bilgisi: Sayılara, zamana, duruma, kişiye, toplumsal cinsiyete, etken ya da edilgen çatıya ve başka anlamlara işaret eden dil bilgisel belirleyicilerin kullanımına biçim bilgisi (morfoloji/ yapı bilgisi) adı verilir.

Söz Dizimi: Sözcüklerin cümleleri oluşturmak üzere nasıl bir araya getirileceğiyle ilgili kurallar sistemi ya da sözcüklerin tümceler olarak düzenlenmesinde uyulan kurallar olarak tanımlanır.

Anlam Bilgisi: Kelimelerin ve kelime kombinasyonlarının anlamını veya içeriğini düzenleyen bir kurallar sistemidir ve kelime, sözcük ya da cümlelerin anlamı, anlam bilgisi/ semantik olarak ifade edilmektedir.

Kullanım Bilgisi: Uygun ve etkili iletişim kurma kurallarıyla ilişkilidir ve dilin yapılandırılma biçiminden ziyade dilin iletişim kurmak için nasıl kullanıldığı ile ilgilenir.

Dil Gelişim Kuramları

Çocuklarda dilin kazanılmasını açıklayan birbirinden farklı görüşler mevcuttur. Dilin taklit, pekiştirme ve ödüllendirme ile kazanıldığını savunan davranışçı görüş, dilin öğrenilmesi için çocukların doğuştan özel bir mekanizmayla doğduklarını kabul eden doğuştancı görüş; dilin bilişsel yeteneklerinin gelişmesiyle kazanıldığını kabul eden bilişsel görüş, dilde sosyal çevrenin son derece önemli etkisi olduğunu savunan pragmatik görüş ve dilin kalıtım ve çevrenin etkileşimi sonucu kazanıldığını savunan etkileşimci görüştür.

Davranışçı Kuram: Kurama göre yaşantı geçirme, şartlanma, pekiştirme, tekrar gibi davranışçı kuramın önemli özellikleri ile dil gelişir ve çevrenin aktif rol alması sonucunda ortaya çıkar. Öğrenen ve süreçten etkilenen birey olarak çocuğun dil öğrenmesindeki rolü oldukça pasiftir. Bu kurama göre dil, çevrenin bir ürünüdür ve pekiştireçlerle dil edinimi sağlanmaktadır. Anne babanın görevi çocuğa model ve destek olmaktır.

Doğuştancı (Psikolingusitik) Kuram: Kurama göre, çocukların şaşırtıcı dil yapılarının insan beyni yapısına işlendiği ve doğuştan çocukların dile eğilimli oldukları belirtilmektedir. Chomsky’e göre dil edinme insanlarda genetik bir donanımla yani doğuştan bir yetenekle olmaktadır. İnsan beyninin belirli bölgeleri dil edinmekle görevlidir. Bu genetik yapı sayesinde çevrede kullanılan dil içselleştirilir. Böylece konuşma ve anlama gerçekleşir. Chomsky dille ilgili bu olağanüstü kolaylığı açıklamak için, bütün çocukların doğuştan biyolojik bir sistem olan dil edinim mekanizmasına (LAD) sahip oldukları görüşünü ileri sürmüştür.

Bilişsel Kuram: Chomsky’nin doğuştancı kuramının eksik yönünü tamamlayarak, dil gelişim sürecinde bilişsel yetilerin de etkili olduğunu kabul etmekte, doğuştancı kuram ile çevrenin etkisi üzerinde duran davranışçı kuramın tam ortasında yer almaktadır. Bu görüşe göre, çocuğun gelişen zekâsı ve anlamı ifade edebilme isteği, anne babasından aldığı dil girdisi ile birlikte dil gelişimine güçlü bir dürtü sağlamaktadır.

Pragmatik (Sosyolinguistik) Kuram: Kurama göre dil gelişimi, ana dili öğrenme sosyal gelişim sürecinde gerçekleşir. Çocuk isteklerini, taleplerini sosyal iletişim ortamında açıklama gayretinde iken dili öğrenmektedir. Sosyal etkileşim ortamı çocuğa dil ile ilgili dil bilgisel içerik ve yapıyı kazanma fırsatı verdiği gibi, yine aynı sosyal ortam çocuğun kavramları anlamasına da fırsat sağlamış olur.

Etkileşimci Kuram: Bu kurama göre dil gelişiminde çevre, biyolojik özellikler ve toplumsal özellikler eşgüdümlü olarak işler. Bu görüşün temelinde, bebeklerin konuşmaya, öğrenmeye hazır olarak doğdukları ve onlara konuşmanın çevre tarafından öğretildiği görüşü vardır.