Çocuklarda Motor Gelişim I
Motor Gelişim
Tanımı ve Önemi
Gelişim, konsepsiyon (döllenme) anında başlayıp hayat boyu devam eden bir süreçtir. Bu nedenle çocuğun gelişiminin tüm yönleri ve basamaklarının bilinmesi, anlaşılması ve öngörülmesi ,bu sürecin sağlıklı bir şekilde devam edip tamamlanabilmesi için önemlidir. Motor gelişim, fiziksel büyüme ve merkezi sinir sisteminin gelişimi ile birlikte organizmanın isteğe bağlı hareketlilik kazanmasıdır.
Temel Kavramlar
Çocuk gelişimi alanında motor gelişim ile ilgili literatür incelendiğinde, hareket becerilerinin kas özellikleri (kaba ve ince motor beceriler) ile hareketin fonksiyonel özellikleri (denge, lökomotor, manipülatif becerileri) bakımından ele alındığı dikkati çekmektedir. Kaba motor gelişim, vücudun büyük kasları kullanılarak yapılan hareketlerde kontrolün sağlanmasıdır. İnce motor gelişim küçük kas gruplarının kontrolü ile el -göz, ayak -göz koordinasyonu gerektiren becerileri ifade eder. Denge: “bireyin sahip olduğu bir hareketi veya pozisyonu sürdürme ya da koruyabilme, durumunu devam ettirme” olarak tanımlanabilir. Lökomotor beceri: Yer değiştirme becerisidir. Bedeni bir noktadan başka bir noktaya taşımayı amaçlayan hareketlerdir. Manipülatif beceriler: bir nesneye güç verme ya da o nesneden güç alma hareketleridir.
Motor Gelişimin İlkeleri
Motor gelişim dönemlerinin hızlandığı ve yavaşladığı zamanlar vardır ancak motor gelişim doğum öncesinden başlayıp yaşam boyu süren bir süreçtir.
- Kalıtım ve çevre motor gelişimi etkiler.
- Motor gelişim belli bir sırayı takip eder.
- Motor gelişim genelden özele bir yol izler.
- Sosyal, duygusal, bilişsel gelişim ve motor gelişim birbirinden soyutlanamaz.
- Motor gelişim baştan ayağa, merkezden uçlara doğru ilerler.
- Motor gelişimde bireysel farklılıklar olabilir
Motor Gelişimi Etkileyen Faktörler
- İntrauterin (Doğum Öncesi) faktörler
- Kalıtım ve genetik faktörler
- Doğum ile ilgili faktörler
- Beslenme
- Sağlık durumu
- Cinsiyet
- Hormonlar
- Çevresel faktörler
- Vücut yapısı
- Eklem esnekliği
- Kas gelişimi ve kas gücü
- İskelet yapısı
- Aerobik kapasite
- Uyaran eksikliği ve yoksulluğu
Motor Gelişimin Kuramları
Kuram, içeriğinde çıkarımlar, bilimsel öngörüler ve test edilmiş hipotezler bulunan doğanın ya da fiziksel evrenin belirli yönlerini açıklama gücüne sahip, son derece iyi desteklenmiş önermelerdir. Motor gelişim kuramları, çocuğun motor davranışlarının daha net anlaşılmasını, bu davranışların altında yatan gelişimsel aşamalar hakkında bilgi ve farkındalık kazanılmasını sağlamaktadır. En çok kabul gören motor gelişim kuramları şunlardır:
Olgunlaşma Kuramı
İnsan davranışının motor ve fiziksel özelliklerini açıklayan Gesell’in olgunlaşma kuramına göre, gelişim olgunlaşma ile birlikte belli bir sıraya göre olmaktadır. Teoriye göre insan davranışını etkileyen en önemli değişken sinir sisteminin olgunlaşmasıdır.
Dinamik Sistemler Kuramı
Esther Thelen tarafından geliştirilen “Dinamik Sistemler Kuramı”, motor davranışlarda algılama ve eylemin birleşimi üzerine odaklanmıştır.
Kum Saati Modeli”
Gallahue motor gelişim için, doğum öncesi dönemden başlayarak çocukluk dönemi boyunca süren ve ardı sıra gelen dört bölümden oluşan bir kuram ortaya sürmüştür. Bu gelişimsel modelin her bir bölümü, kendi içinde çeşitli aşamalardan oluşmuştur. Motor gelişim sürecini anlamak için kum saatinin sembol olarak kullanıldığı bir kuramdır. Modelin anlaşılabilmesi için, bir kum saatinin göz önünde canlandırılması ve kum saatinin içerisinin yaşam maddesi ile doldurulması gerekmektedir. Bu yaşam maddesi "kum"dur. Kum, saatin içerisine birisi "kalıtım", birisi "çevre" olarak isimlendirilmiş iki ayrı şişeden girmektedir. Kalıtım şişesi tek kapaklıdır. Kalıtım şişesinin içindeki kum miktarı sabit olup, genetik düzenin başlangıcında belirlenmiştir. Bununla birlikte çevre şişesinin kapağı yoktur bu nedenle hem şişeye hem de kum saatine dışarıdan kum eklenebilir. Kum her iki şişeden kum saatine girdiği için her ikisi de birbirini etkileyebilir. Her iki şişeden de kum saatine kum girdiği için aslında yaşam maddesi hem kalıtım hem de çevrenin bir ürünüdür.
Gelişim Dağı Modeli
Motor gelişim ,dağın coğrafi oluşumunu temel alan bir metafordur. Bu modelde motor gelişimin, tıpkı bir dağın zirvesine çıkmak gibi uzun bir süreç olduğu ifade edilmiştir. Motor gelişim dağı modeline göre motor gelişim dağının zirvesine çıkmak, öğrenmesi uzun yıllar süren, sıralı, birikimli bir süreçtir.