Çocukların ve Ailelerin Çocuk Yayınlarını Kullanmalarına Rehberlik Etmek

Öykü

Anlatmaya dayalı bir edebî tür olan öyküyü, olmuş veya olması mümkün olayları anlatan masala göre gerçekçi, romana göre kısa anlatımı olan yazılar olarak tanımlamak mümkündür. Tek bir olayın anlatıldığı öykülerde, şahıs kadrosu dar ve genellikle fiziki tasvirler ön plandadır.

Çocuk Öykülerinde Bulunması Gereken Özellikler

Çocukların ilgiyle okuduğu metinler, temada anlama ve kavrama düzeyine uygunluk, dil ve anlatımda canlılık gibi özellikleriyle öne çıkarlar. Eğlendirmek, estetik haz/güzellik duygusu uyandırmak, bakış açısı kazandırmak ve bilgilendirmek, söz konusu metinlerin işlevleri arasındadır. Ancak anlatmaya dayalı öykü ve roman gibi metinlerde bilgi verme işlevinin çok belirgin olmamasına özen gösterilmelidir.

Çocuk öykülerinde bulunması gereken özellikler birkaç maddede özetlenebilir:

• İşlenen tema ve konu çocuğun ilgili bulunduğu unsur, obje ve varlıklardan seçilmeli; kavrama düzeyine uygunluk göstermelidir.
• Öyküde olay basit, anlaşılabilir, hareketli ve sürükleyici olmalıdır.
• Kısa cümle ve paragraflardan oluşan, bol konuşmalı, canlı bir dil ve anlatım tercih edilmelidir.
• Giriş, gelişme ve sonuç bölümleri mantığa uygun biçimde planlanmalıdır.
• Uzun karmaşık tasvirlere, ayrıntılı ruh çözümlemelerine yer verilmemelidir.
• Aşırılığa kaçmamak kaydıyla güldürü ögesinden de yararlanılmalıdır.

Metinler çocuğun yaş ve ilgi alanları doğrultusunda biçimlendirilmeli; politik, ideolojik ve cinsel çağrışımlara meydan verilmemelidir.

Öyküyü süslemek, açıklamak ya da tamamlamak üzere çizilen resimlerin, çocuğun yaş düzeyine uygun nitelikte ve miktarda olmasına özen gösterilmelidir.

Anlatılan kişi olay ve durumlar, çocuğun iç dünyasında çelişkilere neden olmamalı; karamsarlığa, ümitsizliğe ve yılgınlığa yol açmamalıdır.

Metne yönelik heyecanı ve ilgiyi canlı tutan ayrıntılara da yer verilmiş olmalıdır.

Türk Çocuk Edebiyatında Öykü

Türk edebiyatında Batılı anlamda öykü türü Tanzimat’tan sonra görülür. Bizde daha önce geleneksel anlatma tarzlarından biri olarak halk öyküleri ve ders verici kısa hikâyeler vardı.

Cumhuriyet Dönemi’ne kadar, çocuklara yönelik öyküye rastlanmaz. Çocuklar için kaleme alınmasa da Reşat Nuri Güntekin’in Gamsızın Ölümü; Ömer Seyfettin’in Ant, Kaşağı, İlk Cinayet, Falaka, Perili Köşk gibi öyküleri çocuk edebiyatı alanına girebilir. Tema ve anlatım yönünden söz konusu öykülerde çocuk duyarlığı belirgindir.

Öykü (Hikâye) Kartları

Hikâye kartları ile hikâye anlatımı çocukların ilgisini çeker. Çocuk hem görerek hem de duyarak hikâye ile muhatap olacağı için çok daha büyük bir etki meydana gelir.

Hikâye kartlarının özellikleri

Kartlar sert kartonlara yapıştırılmalıdır.

Hikâye kartlarındaki resimler, çocukların görebileceği büyüklükte hazırlanmalı; çocukların görebilecekleri şekilde oturtulmalı ve hikâye sırasıyla çocukların göz hizalarına uygun şekilde gösterilerek anlatılmalıdır.

Kartlardaki resimler boyalarla renklendirilmeli, resimlerin hikâyede geçen olayı ve karakterleri iyi bir şekilde anlatmasına dikkat edilmelidir.

Süre, çocukların karttaki resimleri tamamen görebilecekleri şekilde ayarlanmalıdır.

Hikâye kartları nasıl hazırlanır?

Öncelikle bir hikâye tespit edilir.

Eski gazete, dergi ve broşürlerdeki resimler kesilerek belli bir kompozisyon içinde bir araya getirilebilir ve hikâye kartı hazırlanabilir.

Hikâye giriş, gelişme, sonuç bölümlerine ayrılır.

Sayfanın bir yüzünde hikâye diğer yüzünde resim olacağı için resim - metin ilişkisi göz önünde tutulmalıdır. Baş kahraman diğerlerine göre daha büyük çizilmeli ve kompozisyon buna göre şekillenmelidir.

Hazırlanan resimli hikâye kitabı için çeşitli kitaplardaki çizgi ile çizilmiş figürler stilize edilerek resim kartonuna kopyalanır.

Kopyalanan resimler boyanır.

Boyamak için guaj boya, ispirtolu boyalar, pastel boya, sulu boya, kuru kalem boyalar ve artık malzemeler kullanılabilir.

Her yaprak ayrı ayrı hazırlandıktan sonra kapak sayfası karton veya ince mukavvaya yapıştırılır.

Öykü, kitabın üzerine yazılır.

Tüm sayfalar sıraya konur ve hepsi birden zımbalanarak, dikilerek, spiral cilt yaptırılarak vb. birleştirilir.

Böylece hikâye kitabı çocuklara anlatılmaya hazır hâle gelmiş olur.

Çocuk Öykülerinde Konu, Çatışma, İleti, Tip, Karakter ve Kahraman Kavramları

Konu: Yazıda üzerinde durulan şeydir.

Çatışma, konuyu yapılandıran en önemli ögelerden biridir. Bir çocuk öyküsünde çatışma, aynı zamanda problemdir. Bu bakımdan çatışma doğrudan olay veya olay örgüsüyle ilintilidir. Olay, ortaya çıkan, oluşan durum demektir.

İleti: Öyküde verilmek istenen mesajdır. Her öykünün bir iletisi vardır.

İletiyi konuyla karıştırmamak gerekir. Aralarındaki ilişki, soru cevap ilişkisi gibidir.

Tip: Edebî eserlerde bazı insan özelliklerini abartarak yansıtan kişiye denir. Benzerlerinin ortak yönlerini kendisinde toplayan, onları simgeleyen kişilere “tip” denir.

Karakter: Bir edebî eserde duygu, tutku ve düşünce yönlerinden ele alınan kişidir. Öykü ve romanda, duygu, düşünüş, davranış ve tutkuları yönünden işlenen kişidir.