Çocuk Yayınlarının Değerlendirilmesi

Tekerlemeler

Tekerleme, bazı sözcüklerin veya seslerin tekrarlanması, ölçü ve kafiye gibi ögelere bağlı kalmak suretiyle anlamlı ve anlamsız, belirli bir konusu olmayan söz dizelerine verilen addır. Herhangi bir konuya bağlı kalmak zorunluluğu yoktur. Bu nedenle tekerlemelerde mantık aranmaz. Tekerlemelerin yaratıcıları genellikle çocuklardır.

Tekerlemeler altı başlık altında incelenebilir:

Masal Tekerlemeleri: Masalın başında, ortasında, sonunda ve bazen de uygun yerlerinde söylenen ve genellikle ses tekrarlarına dayanan, belli bir anlamı bulunmayan sözlerdir.

Sayişmaca/Ebe Seçmece: Yaratıcıları çocuklar olan veya büyüklere has yaratıcılıkla kendi geleneklerine ustalıkla uygulamalarının ürünüdür.

Oyun İçi Tekerlemeler: Karşılıklı konuşma, söyleşme ve atışma şeklinde söylenen tekerlemelerdir.

Tören Tekerlemeleri: Çocukların kendilerine mahsus törenlerle yetişkinlerin katıldıkları bazı törenlerde söylenen tekerlemeler olarak ikiye ayrılır.

Yanıltmaca/Şaşırtmaca Tekerlemeleri: Benzer kelimelerin ve seslerin sıkça tekrarlanmasıyla oluşturulan anlamsız sözlerdir. Daha ziyade söz cambazlığına dayanır.

Yakıştırmalar: Ses benzerlikleri üzerine kurulan sözlerdir.

Bilmeceler

Bilmeceler anlama ve anlatma becerisinin gelişimine katkı sağlar. Çoğu zaman dil oyunlarına dayalı bir türdür.

Çocuk Şarkıları

Okul şarkıları adıyla bilinen ve anaokulundan ilköğretimin bitimine kadar ilgi gören parçalardır. Öğrenci düzeyine uygun söz ve müzik ögeleri taşırlar.

Parmak Oyunlar

Bir öykü, şiir veya şarkının sözlerine uygun olarak olayların canlandırılması; bir sayının veya kavramın öğretilmek amacıyla parmakların kullanılmasıdır.

Eğitimsel Değeri

• Dramatik oyunlara hazırlıkta önemli bir merhaledir.
• El göz koordinasyonuna katkı sağlar.
• Çocuğun yeni kelimeler öğrenmesini kolaylaştırır.
• Dil gelişimine olumlu katkılar sağlar.
• Dinleme yeteneği kazandırır.
• Dramatizasyon (canlandırma) ve pandomim gibi dramatik etkinliklere hazırlar.

Pandomim: Sözsüz tiyatro demektir. Pandomimde yüz mimikleri, el- kol ve beden hareketleri kullanarak tema anlatılmaya çalışılır.

• Taklit yeteneğini geliştirir.
• Parmak kaslarının gelişmesini sağlar.
• Kavram öğretiminde çok farklı imkânlar sunar. Örneğin baş, orta, serçe veya 1, 2, 3 …yön: sağ, sol…gibi.
• Hareketli çocukların daha sempatik gelebilecek bir yöntemle sakinleştirilmesinde etkilidir.
• Bellek becerilerini geliştirir, çocukların hayal dünyasını zenginleştirir.

Çocuk Masalları

Arapça “mesel” kelimesinden dilimize geçmiş olan ve Anadolu’da masal olarak kullanılan kavram, diğer Türk yurtlarında “ertegü”, “ertek”, “çöçak” gibi kelimelerle karşılanır. Masallar; ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa anlatılagelen ve halkın hayal gücüne dayanan, tamamen olağanüstü olayların anlatıldığı öykülerdir.

Masalın Özellikleri

Masallarda iyi- kötü, doğru- yanlış, haklı- haksız, adalet- zulüm, alçakgönüllülük -kibir gibi karşıt kavramları temsil eden kahramanların mücadelesi vardır. Ulaşılması güç hedefler, bu hedeflere ulaşma iradesi yanında gücün sınanması, aklın test edilmesi ve liyakat kazanma gibi özellikler işlenir.

Masallarda genellikle tek olay anlatılır. Masallarda zaman ve mekân belirsizdir. Masal kahramanları belli bir yer ve zamanda yaşayan kişiler değildir. Kimi zaman belli bir adı olan kahramanlara da rastlanır. Bunlar da kahramanın bir özelliğine vurgu yapmak için konulmuş adlardır. Keloğlan, Koca Nene, Yılan Bey, Hüsnü Yusuf, Gül Sinan, Tavuk Kız, Tüylü gibi.

Masalların bölümleri

Masallar temel olarak üç bölümden oluşurlar:

• Masalın giriş bölümü (Masalbaşı / döşeme)
• Asıl masal bölümü (Gövde)
• Masal sonu bölümü (Dua veya üç elma)

Masal Tipleri

Türk masallarında toplumun her kesiminden kişilere rastlanır. Padişah, vezir, şehzade gibi devlet kademesinden insanlar yanında tüccar, derviş, şeyh, köylü, cadı, hırsız gibi farklı çevrelere ait insanlar da vardır. Bu kahramanlar, kişilik ve davranış özellikleri bakımından Türk toplumuna ait örneklerdir. Dürüst -sahtekâr, akıllı -aptal, adil -zalim insan tipleri karşı karşıya gelir. Bu olumlu -olumsuz tipler aracılığıyla örnek alınacak ya da sakınılacak davranış biçimleri dikkatlere sunulur.

Masal çeşitleri

Masalların beş çeşidi vardır:

Hayvan Masalları: Eğiticilik ve eğlendiricilik ön plandadır.

Olağanüstü Masallar: Cin, peri, dev, ejderha gibi varlıklar etrafında gelişen akıl dışı masallardır.

Gerçek Masallar: Kişi ve olaylar gerçeğe yakındır. Padişah, vezir, Keloğlan, tacir, kadı vb.

Güldürücü Masallar: Bu masallar kısa, öz ve nüktelidir. Daha ziyade yetişkinlere seslenir.

Zincirlemeli Masallar: Kahramanları büyük bir çoğunlukla hayvanlardır. Önemsiz olaylar birbirini takip eder, bazen baştan en sona, bazen de sondan başa doğru düzensiz gidiş gelişler vardır.

Masal Parodileri

Masal kahramanlarını günümüz problemleriyle karşı karşıya getiren ve olayların güncellenerek çeşitli problemlere ve çözüm yollarına çocuğun dikkatini yoğunlaştıran masal parodileri özellikle okul öncesi çocukların eğitiminde kullanılabilecek önemli dil etkinliklerindendir.