Çocuklarda Yetersiz ve Dengesiz Beslenmeye Bağlı Sorunlar ve Nedenleri
Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Önemi
Beslenme; büyüme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için besinlerin vücuda alınması ve kullanılmasıdır. Vücuda gerekli olan enerji ve besin ögelerinin düzenli ve yeterli miktarda alınması ise “yeterli ve dengeli beslenme ” olarak tanımlanmaktadır.
Yeterli ve dengeli beslenme için gerekli besin ögesi miktarları yaş, cinsiyet, fiziksel aktivite düzeyi ve hastalık durumu gibi etkenlere bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Yeterli ve Dengeli Beslenme İçin Besinler ve Besin Grupları
Besinlerin içerisinde bulunan besin ögeleri makro ve mikro olarak ikiye ayrılır. Makro besin ögeleri; karbonhidrat, protein ve yağ, mikro besin ögeleri ise vitamin ve minerallerdir.
Besinler içerdikleri besin ögesi miktarlarının benzerliklerine göre 4 ana gruba ayrılmıştır:
- Süt ve Süt Ürünleri
- Et, Yumurta ve Kuru Baklagiller
- Sebze ve Meyveler
- Ekmek ve Tahıllar
Süt ve Süt Ürünleri: Bu grup süt, yoğurt, peynir, kefir ve diğer sütten yapılan besinleri içerir. İyi bir protein ve vitaminlerden özellikle riboflavin (B 2) ve kobalamin (B 12) kaynağıdır. Ayrıca kemik, diş ve kasların güçlü olması için gerekli kalsiyum ve fosforun temel kaynağıdır.
Et, Yumurta ve Kuru baklagiller: Tüm kırmızı et ve et ürünleri bu gruba girer. Ayrıca yumurta, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar besin ögesi içeriği benzer olduğu için bu grupta yer almaktadır. Bu grup kaliteli protein kaynağıdır. Ayrıca B vitaminleri ve demir, çinko, fosfor, magnezyum gibi bazı minerallerden de zengindir. Yumurta içeriği, anne sütünden sonra vücutta biyoyararlanımı en yüksek olan besindir.
Sebze ve Meyveler: Sebze ve meyvelerin bileşimlerinin büyük bir kısmı sudur, vitamin, mineral ve posadan zengindir. Meyve ve sebzelerin içerdikleri besin ögesi miktarları renk, tür ve mevsimine göre çok çeşitlilik göstermektedir. Mevsiminde tüketilmelerine dikkat edilmelidir.
Ekmek ve Tahıllar: Buğday, pirinç, yulaf gibi tahıllar, bunların unları, bulgur,makarna, şehriye bu gruptadır. Özellikle rafine edilmemiş ekmek ve tahıllar B grubu vitaminleri, çeşitli mineraller ve posanın zengin kaynaklarıdır. Günlük beslenmede alınması gereken enerjinin büyük bir kısmı bu grup tarafından karşılanmaktadır.
Yağlar ve Şekerler: Saf şekerler boş enerji kaynaklarıdır, başka besin ögesi içermezler. Yağlar ise iyi bir enerji ve E vitamini kaynağıdır. Yağda eriyen vitaminlerin vücutta metabolize olmaları için gereklidir.
Beslenmeye Bağlı Sorunlar ve Nedenleri
Büyüme ve gelişimin desteklenmesi için doğru ve yeterli besin seçimi önemlidir. Çocuklarda yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı birçok sağlık sorunu oluşmaktadır.
Malnütrisyon (Protein Enerji Malnütrisyonu (PEM) , Şişmanlık)
Malnütrisyon büyüme ve gelişme için gerekli olan besin ögesi veya ögelerinin vücut dengesini bozacak şekilde yetersiz ve dengesiz alınması durumunda ortaya çıkan bir hastalıktır.
PEM'in üç çeşidi vardır.Yetersiz enerji alımı ile Marasmus , protein eksikilği ile Kwashiorkor , her ikisinin eksikliği ile Marasmik -Kwashiorkor oluşur.
Şişmanlık, a şırı yemek yemeğe bağlı fazla enerji alımı ile birlikte vücut yağ depolarının artışı sonucu oluşur. Tüm yaşamı etkileyecek kronik hastalıkları beraberinde getirir. Şişman olan çocuklar hem fiziksel hem de sosyal kısıtlılık yaşarlar.
Kabızlık/İshal
Bağırsakların yetersiz çalışması sonucu ortaya çıkan kabızlık, az posalı besin tüketen, az aktivite yapan ve az sıvı alan çocuklarda sıklıkla görülmektedir.
İshal; vücuttan su ve elektrolit kaybına yol açan sık ve/veya miktarı fazla dışkılamadır. Beslenmeye bağlı gelişen ishalin en sık nedenlerinden biri besin hazırlamadaki hijyen kurallarına dikkat edilmemesi, bakteriyel yükü fazla yiyeceklerin tüketilmesi sonucu görülmektedir.
Anemi
Çocuklarda aneminin en sık nedeni demir eksikliğidir. Hamilelik süresince eğer anne ciddi demir eksikliğine sahip değilse yenidoğan bebekler 4-6 ay yetecek demir depoları ile doğarlar.
Rikets (Raşitizm)
Rikets, D vitamini ve/ veya kalsiyum eksikliğine bağlı olarak gelişen bebek ve çocuklarda kemiklerde görülen ve sakat bırakan bir hastalıktır. D vitamini kalsiyum metabolizmasının düzenler.
Basit Guatr
İyot eksikliğine bağlı gelişen basit guatr tiroid bezinin olması gerekenden çok daha fazla büyümesi sonucu oluşur. Basit guatr olan çocukta boy kısalığı, halsizlik, uykuya meyil, çabuk yorulma, soğuğa tahammülsüzlük, anemi, kabızlık ve mental gerilik gibi belirtiler görülür.
Diş Çürükleri
Beslenme alışkanlıkları diş çürükleri oluşmasında önemli etkenlerden biridir. Bebeklerin uzun süre biberon kullanması, gece boyunca biberonla beslenmesi, emzik kullanıyorsa emziğe reçel, pekmez gibi yapışkan, şekerli yiyeceklerin sürülmesi ilk süt dişlerinin erken çürümesine neden olmaktadır.
Avitaminozlar
Bir vitaminin eksiliğine “Avitaminoz ” denir.
B12 vitamin eksikliği sonucu çocuklarda büyüme ve gelişimin yavaşlaması, anemi gibi belirtiler görülmektedir. B 12 vitamini gereksinmesi sadece hayvansal kaynaklı besinlerle karşılanmaktadır.
Anne karnındayken folik asit eksikliğine bağlı fetüsün gelişimi bozulur, yavaşlar, erken doğum, ölü doğum ve nöral tüp defekti denilen bozukluk ortaya çıkar.
C Vitamini yetersizliğinde Skorbüt hastalığı meydana gelir.