Çocuğu Tanımada Gözlem ve Gözlemsel Teknikler
Bu bölümde çocukları değerlendirmede sıkça başvurulan gözlemsel teknikler açıklanmaya çalışılmıştır. En genel anlamı ile gözlem, bireylerin davranışlarının belirli bir süre izlenmesi ve bu sonuçların kaydedilmesi olarak tanımlanabilir. Kullanım amacına göre gözlem türleri de farklılaşmaktadır. Bu nedenle gözlem farklı biçimde sınıflandırılmaktadır. Gözlem türleri katılımlı, katılımsız, gelişigüzel ve sistematik gözlem olarak adlandırılmaktadır. Gözlem tekniği kişisel yollarla veri toplanması söz konusu olduğu için gözlem tekniğinde geçerlik ve güvenirliğin arttırılması önem taşımaktadır. Bunun için gözlemler ara ara tekrar edilmeli, gözlenecek davranışlar önceden net bir biçimde tanımlanmalı, zaman dilimi belirlenmeli ve yalnızca bir birey gözlemlenmeli, gözlem konusu için kritik davranışlar seçilmeli, zaman ve yer belirtilmeli ve sadece gözlenen davranışlar kaydedilmelidir.
Çocuğu tanımada gözlem tekniği bazı üstün ve sınırlı yönlere sahiptir. Özellikle çocuğun doğal ortamında gözlenmesi ve doğal davranışlarının kaydedilmesi yönüyle yararlı bir teknik olarak ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra, çocukların beden dili ve sözsüz davranışlarını gözlemeye imkan sağlaması, her yaştaki çocuğun değerlendirilmesi, ekonomik ve pratik olması açısından yararlı bir tekniktir. Ancak bunun yanında bazı sınırlılıklar da söz konusudur. Gözlenen kişinin bu durumun farkında olması doğal davranmamasına neden olmaktadır. Bu durum gözlem sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğini olumsuz etkilemektedir. Gözlemci yanlılığı, gözlem sürecinde kayıt cihazı yerine duyu organlarına başvurulması, insanlar tarafından yapıldığı için öznel yargılar ve yanlılıkların sürece karışması yönleriyle bazı sınırlıklara sahiptir.
Gözlemsel teknikler arasında birçok teknik yer almaktadır. Bunlardan biri Anekdot Kayıtları’dır. Anekdot kayıtları yardımıyla gözlem sonucunda elde edilen veriler kaydedilmektedir. Bu nedenle çocuğu tanıma tekniği olmaktan çok gözlem sonuçlarının kaydedildiği bir araç olarak da ifade edilmektedir.
Gözlemsel teknikler arasında yer alan diğer bir teknik Gözlem Listeleri’dir. Gözlem listeleri çoğu zaman çocuk hakkında bilgi edinmek ve çocuğun çeşitli açılardan sergilediği gelişimsel davranışlarının değerlendirilmesinin amaçlandığı durumlarda kullanılır. Bu teknik çocuğu daha iyi tanımak veya çocuğun belirli durumlardaki davranışları hakkında bilgi edinilmek isteniyorsa kullanılabilir.
Özellik -Kayıt Çizelgeleri çocukları tanımada uzmanlar tarafından yararlanılan bir diğer gözlemsel tekniktir. Özellik -kayıt çizelgeleri çocukların çeşitli alanlarda sahip oldukları özelliklerinin sıralandığı ve sıralanan özelliklerden hangisinin çocukta olduğunu belirtmeye yarayan bir tekniktir. Bu çizelgelerde önce hangi özelliklerin incelenmek istediği belirlenir.
Derecelendirme ölçekleri diğer tekniklerden farklı olarak genellikle sayısal bir veri sağladığı için çocuklarda gözlenen bazı özelliklerin miktarı hakkında bilgi sunmaktadır. Derecelendirme ölçekleri bireyin belirli bir konudaki sahip olduğu çeşitli davranış özellikleri hakkında sıralanmış açıklayıcı ifade veya cümlelerin gözlemi yapan uzman veya öğretmen tarafından işaretlenmesini temel alır. Derecelendirme ölçekleri farklı türlere sahiptir. Bunlar; Sayısal, Grafiksel ve Betimsel Derecelendirme Ölçekleridir.
Derecelendirme ölçekleri gözlemsel teknikler arasında önemli veri sağlayan teknikler olmasına rağmen bu ölçeklere karışan bazı hatalar da vardır. Bunlar; Genelleme Hatası (Halo Etkisi), Mantıksal Hata, Kişisel Yanlılık Hatası ve Yetersiz Gözlem Hatasıdır.
Gözlemsel teknikler arasında yer alan Vaka İncelemesi, kişilerin ayrıntılı incelenmesine dayalı olan bir tekniktir. Bu teknikte inceleme konusu her seferinde tek bir birey olduğu için vaka incelemesinde genişlikten çok derinlemesine bilgi edinmek esas alınır. Bu nedenle zaman alıcı bir tekniktir. Okullarda öğrenme güçlükleri, sosyal uyum sorunları ve özel problemleri olan öğrencilerde bu tekniğin uygulanması önerilmektedir.
Gözlemsel tekniklerin sonuncusu olan Vaka Konferansında, uzmanlar tarafından vaka incelemeleri yapılmaktadır. Bireyin davranışlarının daha iyi incelenmesi ve anlaşılması amacıyla bir grup uzman bir araya gelmektedir. Bu teknikte birden çok kişinin değerlendirmeye dahil olması söz konusu olduğu için gizliliğin korunmasına dikkat edilmelidir.