Kimyasal Risk Etmenleri

Doğal hâlde bulunan yada çeşitli yöntemlerle üretilen, bir işlem için kullanılan, kullanıldıktan veya üretim esnasında atık hale gelen, doğal yada üretilmiş olmasına bakılmaksızın her türlü element, bileşik veya karışımlara kimyasal madde denir.

Kimyasal maddeler, katı, sıvı, gaz ve toz olarak gruplandırılır.

Kimyasal tozlar, Cevher, metal, mineral, kömür, hububat, ağaç ve maden ocaklarından çıkan, hava ile dağılabilen 0,5 -150 mikron büyüklükte olan katı parçacıklardır.

Organik tozları, hayvansal ve bitkisel maddeler, birçok sentetik maddelerin ortaya çıkardığı tozlardır.

Anorganik tozlar, ametal gruplarının (Çinko, Bakır, Demir ve Kurşun gibi ) yada bunların bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır. Bu tür tozların etkileri kendini oluşturan kimyasal maddenin cinsine göre değişik etkilere sahiptirler.

Asbest, Silis ve Talk gibi lifli yapıya sahip olan maddelerden çıkan tozlardır. Çünkü lifli yapıya sahip bir malzemeden çıkan tozda lifli yapıya sahiptir. Bu tür tozlara fibrojenik tozlar denir. Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en önemli olan grup fibrojenik tozlardır.

Asbest, doğal olarak meydana gelmiş olan fibröz yapıdaki mineral silikatların genel adıdır. Asbest lif (fiber) yapısındadır. Asbest, dayanıklılık(sıcak -soğuk, asit, sürtünme, paslanma gibi çeşitli dış etkenlere karşı), yalıtkan(ısı ve elektrik yalıtımı) özelliği, elde edilmesinin kolay oluşu ve ucuz olması nedeniyle sanayide çok tercih edilir.

Talk, metamorfoz dolamitlerinin veya magnezyum silikat kayalarının değişmesi ile meydana gelen doğal bir hidrosilikattır. Açık yeşil, beyaz ve gri renkte yaprağımsı ve pullu yapıda olabilir.

Kurşun, krom, kadmiyum gibi ağır metallerden çıkan tozlardır vücuda alındığında akut yada kronik zehirlenmeye sebep olmaktadır. Bu tür tozlardan korunmak için P1, P2, veya P3 tipi koruyucu maskeler kullanılmalıdır. Diğer taraftan, yasal olarak bu tür maddelerin kullanıldığı işlerde gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanın çalıştırılması esas olarak yasaktır.

Kanserojen tozlar, Nikel ve bileşikleri, Arsenik ve bileşikleri ve berilyum kromat tozları, kansere yol açan tozlardır.

Radyoaktif tozlar, zirkonyum, tortum, uranyum ve seryum gibi radyoaktif maddelerin bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır.

Alerjik tozlar, polen, pamuk, yün, kürk, tüy, saç ve ağaç tozları bunlara örnek olarak gösterile bilinir. Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan toz şeklindeki maddelerdir.

Basit boğucu gazlar; karbondioksit, hidrojen, metan, propan, azot, asetilen gibi gazlar olup havada bulunan oksijen oranını hacimce %18'lerin altına düşürerek havasızlıktan dolayı boğulmaya sebep olan gazlardır.

Besin maddelerine üretimi, depolaması ve tüketimi sırasında zarar veren canlıları yok etmek veya kontrol altına almak için kullanılan zehirli kimyasallara genel olarak pertisid adı verilir. Bunlar kendi içinde ve kullanıldığı canlı türüne göre; ensektisitler (böcekle karşı), herbisitler ( yabani bitkiler karşı), rodentisit ( kemiricilere karşı), fungusit (mantarlara karşı),mollusit (sümüklü böceklere karşı) ve akarisit (akarlara karşı) gruplara ayrılırlar.

Tehlikeli kimyasal maddeler, alevlenir, kolay alevlenir, çok kolay alevlenir, zararlı, patlayıcı, çok toksik, toksik, oksitleyici, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeleri ve müstahzarları veya yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fizikokimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeleri veya mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddelerdir.

Uluslar arası çalışma örgütü ()ILO kimyasalları; parlayıcı, patlayıcı, oksitletici, reaktif, zehirli, tahriş edici, aşındırıcı, hassasiyet oluşturucu, kanserojen olan, üremeyi etkileyen, mutajenik etkileri gibi sınıflandırılmıştır.

Ülkemizin Avrupa Birliği çevre mevzuatına uyum çalışmaları kapsamında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik (SEA) yayımlamıştır.

Kimyasal maddelerin zararları; kimyasalın, fiziksel ve kimyasal özellikleri, maruz kalma şekli ve süresi, maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri ve çevresel özellikler (fiziksel ortam) gibi faktörlere bağlıdır.

Kimyasal maddeler insan vücuduna deri ile temas sonucu, sindirim ve solunum yolu ile olmak üzere üç değişik yolla girebilmektedir.

Kimyasal maddelerin sağlık açısından verdikleri zararlar; kanserojenler - mutajenikler -üreme için toksik maddeler, tahriş ediciler ve duyarlılaştırıcılar(alerjenler), toksik (çok toksik, toksik, zararlı) maddeler tarafından oluşmaktadır.

Zehirli gazlar, işyerlerinde üretim sırasında ortaya çıkabildikleri gibi üretim için kullanılan gazların sistemdeki kaçak nedeniyle çalışma mekânına yayılması şeklinde de ortaya çıkabilmektedir. Gazlar, solunum yoluyla vücuda girerek solunum yollarını, merkezi sinir sistemini ve dolaşım sistemini olumsuz etkilemektedir.

Boyalar, içinde bulunan kimyasallar nedeniyle meslek hastalıklarına yol açan önemli bir tehlike unsurudur. Boyalar, vücuda temas ve solunum yoluyla girmekte ve insan vücuduna zarar verebilmektedir.

Plastik Maddeler, son yıllarda farklı kullanım alanları ile sanayide yaygın olarak kullanılan kimyasalların başında gelmektedir.

Mikroorganizmalar, mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açan biyolojik etkenler arasında yer almaktadır. Mikroorganizmalar, kendi aralarında virüsler, bakteriler, parazitler ve mantarlar olmak üzere sınıflandırılmaktadır.