Çalışma İlişkilerinde Sendika ve Sendikacılık

Sendikalar, çalışma yaşamının tarafları olarak ekonomik ve toplumsal alanda önemli rol üstlenen sivil toplum örgütleridir.

Sendika ve Sendikacılık

Sendika, Fransızca “hakkını koruyan kimse anlamına gelen “sendik” (sendiqué) sözcüğünden türemiştir. Kelime kökeni itibarıyla “hakkını korumak isteyenlerin bir araya geldiği yer” anlamına gelmektedir. Sendikacılık, aynı meslekte çalışan kimselerin iş, kazanç, toplumsal ve kültürel konular bakımından çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla birlik olmayı amaçlayan hareketlerdir.

Sendikaların Kuruluş Amaçları: Sendikaların bazı temel amaçları vardır. Bunlar sendikaların asıl kuruluş amacını ifade eder. Söz konusu amaçları aşağıdaki gibi ifade edebiliriz: Güç, ekonomik ve sosyal refahın artırılması, iş düzenlemesi ve üyelik hizmetleri, kişisel tatmin ve güven ihtiyacının karşılanması, sosyal değişimin aracı olmak.

Dünyada ve Türkiye'de Sendika ve Sendikacılık

Emeğini satarak yaşama tutunmanın diğer bir ifadeyle işçi olmanın tarihi insanlığın tarihi kadar eskidir. Bununla birlikte sendikaların tarihi “Sanayi Devrimi” ile başlar.

Dünyada Sendikacılığın Tarihsel Gelişimi: Bugünkü anlamda olmasa da küçük sanayinin egemen olduğu Orta Çağ'da, gerek Batı'da gerekse Doğu'da işçilerin mesleki kuruluşlarına rastlamak mümkündü.

Asya ülkelerinde sendikacılık: Asya ülkelerinde hâkim endüstri ilişkileri sistemlerinde bir takım tipik örgütlenmeler vardır. Örneğin Japon esnek -iş yeri modeli, üç taraflı Singapur modeli, devlet -işveren hâkim bir modelidir.

Japonya’da Sendikacılık: Japonya’da işçi ile işveren veya yönetim arasında ilişkide işçi bir maliyet unsuru olarak değil, firma için temel bir kaynak olarak görülür.

Güney Kore’de Sendikacılık: 1987’den önce, Güney Kore’de siyasi otoriteden bağımsız sendikalara izin verilmemekteydi. 1987 öncesinde, düşük sendika üyeliği ve sendikacılık oranının yanı sıra, işçiler sendikalaşmıştır.

Avrupa Ülkelerinde Sendikacılık: Sendikaların önemli bir sivil toplum örgütü olarak faaliyet gösterdiği yer Avrupa’dır.

İngiltere’de sendikacılık: Günümüzde kapitalist sistemin işleyişini belirleyen pek çok kurum buna sendikalar da dâhil Sanayi Devrimi’nin öncüsü olan İngiltere’de ortaya çıktı. İngiltere’de beş tip sendika vardır. Bunlar: meslek sendikaları, sanayi sendikaları, genel sendikalar, personel birlikleri ve beyaz yaka sendikalarıdır.

Fransa’da sendikacılık: Fransız sendikacılığı dinî ve siyasi ilkelere göre farklı örgütlere bölünmüştür. Komünist Sendikal Hareket, Sosyal Demokrat Sendikal Hareket ve Hıristiyan Sendikal Hareket şeklinde ideolojik temelli farklı sendikalar vardır.

Amerika Birleşik Devletleri’nde sendikacılık: ABD’de işçilerle yönetim arasındaki ilişkiler, özellikle örgütlü çalışanlardan bahsediliyorsa geleneksel olarak hasmane olmuştur.

Türkiye’de Sendikacılığın Tarihsel Gelişimi: Türkiye’de sendikalar Batı'daki örneklerine göre çok ileri tarihlerde ortaya çıktı. Osmanlı İmparatorluğu döneminde belli üretim dalları dışında sanayileşme yaşanamadığından işçi sınıfının ortaya çıkışı olarak sendikaların ortaya çıkması da Batı'daki örneklere göre ileri tarihlerde oldu.

Sendika Türleri

Sendikalar ülkelere göre farklı örgütlenme yapılarına sahiptir. Çalışma hayatındaki farklılıklar, ülkelerin siyasal ve toplumsal yapılarındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Kapsamlarına Göre Sendikalar, Üyelerinin Niteliklerine Göre Sendikalar, Kuruluş Yerine Göre Sendikalar, İş yeri Sendikaları, Bunların dışında diğer sendikalar şunlardır: devrimci sendikacılık, reformist sendikacılık, bağımlı sendikacılık, faydacı sendikacılık. Bu sendikaların yanında bir de sendika üst kuruluşları vardır. Bunlar federasyonlar ve konfederasyonlardır.

Federasyon: Sendikalar, belli bir sendikal politika etrafında bir araya gelerek kurdukları üst örgütlerdir.

Konfederasyon: Bir ülkede tüm işkollarında ve bölgelerde faaliyet gösteren belli sayıdaki (Türkiye’de bu sayı 5’tir) sendikaların ülke çapında tek bir merkezî üst kuruluş olarak örgütlenmeleridir.

Uluslararası Sendikal Örgütlenmeler: Ulusal çapta örgütlenen sendikaların iş kolu ya da ulusal düzeyde, uluslararası dayanışmayı ve ilişkileri güçlendirmek amacı ile kurdukları uluslararası konfederatif örgütlenmelerdir.

Memur Sendikacılığı: 20.09.1971 tarihli Anayasa değişikliği ile Anayasa'nın 46. maddesindeki “çalışanlar” ibaresi yerine “işçiler” ibaresinin konulmasıyla ve 119. maddesinin de “memurlar siyasi partilere ve sendikalara üye olamazlar” biçiminde değiştirilmesiyle memurların sendikalaşma hakkı ortadan kaldırıldı. 28.05.1990’da Ankara’da ilk memur sendikası EĞİTİM -İŞ kuruldu.

Sendikaların Örgütlenme Biçimleri

Bugün işletmelerin karmaşık yapısı mesleklerin değil, iş yeri veya iş kolu sendikacılığının önemini artırmaktadır. Bu nedenle günümüzde sendikalar iki biçimde örgütlenmektedirler: İş yeri düzeyinde örgütlenme, iş kolu düzeyinde örgütlenme.

Sendika Üyeliği: Sendikalar demokratik kuruluşlar olduğu için sendikaya üye olup olmamak, serbesttir. Ancak üye olunacak ise bunun bazı koşulları vardır.

Sendikaların Organları: Sendikalar Kanunu md. 9’a göre, ‘’sendikaların şubelerinin ve konfederasyonların zorunlu organları; genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kuruludur.

Sendikaların Faaliyet Alanları

Sendikalar tüzel kişiliğe sahip, demokratik ilkelere uygun olarak örgütlenen, devlete, siyasi partilere, diğer sosyal tarafa (işçi sendikası ise işverene, işveren sendikası ise işçi sendikasına) karşı bağımsız, önceden izin almaksızın kurulan, çalışma ilişkilerinde üyelerinin ortak ekonomik ve sosyal hak ve yararlarını korumak üzere kurulmuşlardır ve faaliyet alanları şunlardır: Toplu pazarlığa ilişkin faaliyetler, yargılama alanındaki faaliyetler, toplu temsil ile ilgili faaliyetler, bireysel temsil faaliyetleri, sosyal alandaki faaliyetler, yasak faaliyetler .