Şebeke ve Sanal Organizasyonlar

20. yüzyılın son yılları büyük ölçüde, değişimlerin yaşandığı yıllar olmuştur. Dünyanın yaşamakta olduğu bu değişim çağı her gün biraz daha hızlanarak devam etmektedir. Günümüzde bilgi, ulaşım, mikro elektronik ve iletişim gibi alanlardaki teknolojik gelişmeler, dünyayı küçülterek ülkeleri ve insanları birbirine daha çok yakınlaştırmıştır ve bu durumun doğal bir sonucu olarak da işletmeler arasındaki rekabet daha da artmıştır. Özellikle, bilgi ve iletişim teknolojisindeki baş döndüren değişim sonucu ulaşım ve iletişim maliyetleri aşırı derecede azalmış, insanları ve piyasaları birbirinden ayıran zaman ve mekan gibi doğal engeller büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.

Şebeke organizasyonlar, bilgi toplumunun ihtiyaçlarına cevap vermek üzere ortaya çıkan en yaygın post-modern organizasyon yapılarından biridir. Şebeke yapıların temel özelliği; bir mal veya hizmet üretebilmek için yapılması gereken iş ve faaliyetlerin ve bunun için gerekli olan kaynakların tek bir işletmenin bünyesinde toplanmasının yerine, farklı işletmelere dağıtılmış olmasıdır.

Şebeke organizasyonlar; iki veya daha fazla bağımsız sayıdaki işletmenin, rekabet üstünlüğü sağlamak amacıyla bir araya gelerek oluşturdukları yapılardır. Bu yapılarda işletmeler, aralarında uzun dönemli bir anlaşma yaparlar. Bu yapı, işletmeleri dış kaynak kullanımı, stratejik ittifaklar, yalın ve sanal organizasyon gibi yapılara itmekte ve yeni bir yönetim yapısını da zorunlu kılmaktadır.

Şebeke organizasyonlarını kendi içinde çeşitli gruplara ayırarak incelemek mümkündür. Genel olarak şebeke organizasyonları konusunda yazılmış olan eserlerde, üç tür şebeke organizasyonundan söz edilmektedir. Bunlar; dahili şebeke organizasyonları, dengeli şebeke organizasyonları ve dinamik şebeke organizasyonlarıdır.

Şebeke örgütlerinde bir takım avantaj ve dezavantajları mevcuttur. Genel olarak ürünleri hızlı pazara sürme, eğilimleri takip etme, global anlamda rekabet avantajı sağlama, esnek ve yalın bir örgüt yapısı gibi avantajlara sahiptir. Bunun yanında, şebeke üyesi olan bazı işletmelerin işlerini zamanında yerine getirmemeleri, denetimin kısıtlı olması, ilişkilerde ve güven bağlarında zedelenmeler yaşanma ihtimalleri de dezavantajlar arasında sıralanabilir.

Şebeke tipi örgütlenme dışında, çağımızın işletmecilik eğilimlerinin başında "Sanal Organizasyonlar" gelmektedir.

Sanal organizasyon, genel olarak; farklı coğrafi bölgelerdeki işletmelerin belirli ürünlerin üretimi için, iletişim teknolojisi araçları ile birbirine bağlanarak, sanki tek bir örgütmüş gibi uyumlu bir biçimde çalışması şeklinde tanımlanmaktadır. Diğer bir tanıma göre sanal organizasyon; çalışanların belli bir yerde toplanmadığı, değişik mekanlardaki işletmelerin bir ürün veya hizmetin üretiminin belirli safhalarında yer aldığı, bilgisayar olanaklarıyla sürekli haberleşme içerisinde oldukları ve müşterilerine mal ve hizmetler sundukları bir organizasyon yapısıdır.

Sanal organizasyonlar, geleneksel organizasyonun gerçekleştirdiği tüm işleri gerçekleştirebilirler. Ancak, somut olmanın verdiği basitliği verememe, müşteri ile kurulan geleneksel birlikteliği sağlayamama gibi özelliklerinin olduğu da belirtilmektedir.

Organizasyonlar bazında sanallık, örgüte esneklik kazandıran, tüm maliyetleri azaltıcı etkisi olan, sermayeye duyulan gereksinimi en aza indiren bir çalışma sistemini ifade eder. Sanal organizasyon; varlığının bir kısmını veya tamamını iletişim teknolojilerinin oluşturduğu, internet, kablolu ve kablosuz ağlara dayalı olan bir işletme, kurum, topluluk ve buna benzer kuruluşlara verilen addır. İnternet, elektronik iş, elektronik ticaret, elektronik pazarlama, dijital ekonomi, sanal mağaza kavramları ise sanal organizasyonları tamamlayan birer unsur olmalarının yanı sıra sanal organizasyonların aynı zamanda alt kollarını oluşturmaktadır. Organizasyonlar bazında sanallık ile; esneklik veren örgüte esneklik kazandıran, tüm maliyetleri azaltıcı etkisi olan, sermayeye duyulan gereksinimi en aza indiren ve bu özellikleri dolayısıyla hem mevcut, hem de yeni kurulacak işletmeler tarafından eşit uygulama kolaylığına sahip bir kavram olarak, çalışma sistemini ifade eder. mevcut durumda faaliyet gösteren ve yeni kurulacak olan işler için uygulanabilirlik açısından eşit olması yönüyle başarı kazanmayı sağlayabildiği vurgulanmaktadır. Sanal organizasyon; varlığının bir kısmını veya tamamını iletişim teknolojilerinin oluşturduğu, internet, kablolu ve kablosuz ağlara dayalı olan bir işletme, kurum, topluluk ve buna benzer kuruluşlara verilen addır. İnternet, elektronik iş, elektronik ticaret, elektronik pazarlama, dijital ekonomi, sanal mağaza kavramları ise sanal organizasyonları tamamlayan, ilgilendiren birer unsur olmalarının yanı sıra bu unsurlar, sanal organizasyonların aynı zamanda alt kollarını oluşturmaktadır.

Sanal organizasyonların belli başlı avantajları aşağıdaki şekilde özetlenebilir;

• İşletmeler, artan bu sanallık eğilimi ile beraber küresel ticaret ortamında faaliyet gösterebilme kabiliyeti kazandıklarından, önemli bir rekabet avantajına sahip olmaktadırlar.
• Çok ciddi anlamda maliyet avantajı sağlamaktadırlar.
• Bilgiye ulaşma çok hızlı olduğu için verimlilik fazladır.
• İşletmeler daha yalın bir örgüt organizasyon yapısına kavuşmaktadırlar.
• Kira, elektrik, ısınma ve soğutma gibi maliyetler azalmaktadır.

Sanal organizasyonların yukarıda ana başlıklar altında toplanan faydaları olduğu gibi dezavantajları da mevcuttur. Bu dezavantajlar ise aşağıdaki şekilde özetlenebilir;

• Klasik bir organizasyon yapısı olmadığı için denetim mekanizmaları tam olarak oturtulamayabilir.
• Çalışanlar ofis ortamında olmadıklarından dolayı işe bağlılık, işe aidiyet gibi sorunlar yaşanabilmektedir.
• Sanal organizasyonlarda bireylerin yüz yüze ilişkileri azalmıştır.
• Bu organizasyonlar proje tipi çalıştıklarından dolayı, tek bir çalışanın bile kendi üzerine düşen işi aksatması, tüm iş sürecini sekteye uğratmaktadır.

Sonuç olarak bu iki tip örgütlenmenin bir takım avantaj ve dezavantajları olduğu aşikardır. İşletmeler kendi örgüt kültürlerine yatkın olarak bir örgütlenme biçimini seçmelidirler.