Borçların ve Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, Zaman Aşımı

Borçlar Kanununun Üçüncü Bölümünde, borçları ve borç ilişkilerini sona erdiren sebepler olarak ibra, yenileme, alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi, kusursuz imkânsızlık, takas ve zaman aşımı düzenlenmiştir.

Asıl borç ifa ya da diğer bir sebeple sona erdiği takdirde, rehin, kefalet, faiz ve ceza koşulu gibi buna bağlı hak ve borçlar da sona ermiş olur. Asıl borç sona erdiğinde işlemiş faiz alacaklarının sona ermesini istemeyen alacaklının faiz hakkını, sözleşmeyle veya ifa anına kadar yapılacak bir bildirimle saklı tutması veya durum ve koşullardan faiz hakkının saklı tutulduğunun anlaşılması gerekir.

İbra, alacaklı ile borçlunun, alacaklının alacak hakkından tamamen veya kısmen vazgeçmesi hususunda anlaşmalarıdır. İbranın en önemli sonucu, ibra edilen borçlunun borcu ödemekten kurtulması, ibra edilen kısım oranında borcun bağlı (fer’i) haklarıyla birlikte sona ermesidir.

Yenileme, tarafların, mevcut bir borcu yeni bir borç meydana getirmek suretiyle sona erdirmeleridir. Mevcut borç için kambiyo taahhüdünde bulunulması veya yeni bir alacak senedi ya da yeni bir kefalet senedi düzenlenmesi, tarafların açık yenileme iradeleri olmadıkça yenileme sayılmaz. Çeşitli kalemlerin bir cari hesaba sadece kaydedilmiş olması, borcun yenilenmiş olduğu anlamına gelmez. Ancak, hesabın kesilmesi ve hesap sonucunun diğer tarafça kabul edilmesi durumunda, borç yenilenmiş olur.

Yenileme ile mevcut borç ilişkisi asıl ve bağlı (fer’i) haklarıyla birlikte sona erer. Yenileme ile birlikte fer’i hakların sona ermesi nedeniyle mevcut borç için üçüncü kişi tarafından verilen rehin ve kefalet gibi teminatlar da son bulur. Üçüncü kişilerin verdiği teminatların devam edebilmesi için üçüncü kişilerin yenilemeye ilişkin rızalarının alınması gerekir. Ancak cari hesap sözleşmesindeki kalemlerden birinin güvencesi varsa, aksi kararlaştırılmadıkça, hesap kesilip sonucun kabul edilmiş olması, güvenceyi sona erdirmez.

Alacaklı ve borçlu sıfatlarının aynı kişide birleşmesi hâlinde, borç son bulur. Alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi asıl borcu sona erdirdiği gibi asıl borca bağlı (fer’i) hakları da sona erdirir. Ancak, üçüncü kişilerin alacak üzerinde önceden mevcut olan hakları birleşmeden etkilenmez.

Borcu sona erdiren sebeplerden bir diğeri de takastır. Takas, birbirine karşı aynı cins ve muaccel alacağa sahip olan kişilerden birinin tek taraflı irade açıklamasıyla borçlardan az olanı tutarında borcun sona erdirilmesine denir.

Zamanın geçmesi haklar üzerinde asıl olarak üç etkiye sahiptir. Belli bir zamanın geçmesi bazen bir kimsenin mülkiyet veya sınırlı bir aynî hak kazanmasına sebep olur. Buna kazandırıcı zaman aşımı denir. Bazı durumlarda ise zamanın geçmesi hakkın ortadan kalkmasına artık talep edilememesine neden olur. Bu tür sürelere ise hak düşürücü süre denir. Zamanın geçmesi alacağın dava ve takip edilmesini engelliyorsa,borçlu zaman aşımı def’inde bulunmak suretiyle ifadan kaçınabiliyorsa, bu tür sürelere de düşürücü zaman aşımı denir.