Haksız Fiiller: Kusursuz Sorumluluk

Haksız fiilin varlığından söz edebilmek için dört unsurun bir arada bulunması gerektiği; bu unsurlardan birinin de kusurun varlığı olduğuna daha önce değinilmişti. Bu sorumluluk kusur sorumluluğu olarak adlandırılıyordu.

Haksız fiillerden sorumlulukta kusur sorumluluğu esastır. Bununla birlikte, bazı durumlar için kanun koyucu kusursuz sorumluluk esasını benimsemiştir. Bunun nedeni hakkaniyet düşüncesi, özen gösterme yükümlülüğü ya da yürütülen faaliyetlerin önemli tehlike doğurması olabilir. Kendisine kusur yüklenemeyeceği için, aslında haksız fiilinden sorumlu tutulmaması gereken bir kişinin, hakkaniyet gerektirdiği hâllerde, doğan zarardan sorumlu tutulması hakkaniyet sorumluluğu olarak adlandırılmaktadır (ayırt etme gücünden yoksun olanların sorumluluğu buna örnektir). Toplumda bazı kişilerin sahip oldukları varlıklar ya da üstlendikleri sorumluluklar, başkalarının zarar görmesinin önlenmesi adına günlük hayatta daha fazla dikkat ve özen gösterilmesini gerektirir. Bu kişilere kanun yoluyla böyle bir özen sorumluluğu yükletilmekle, başkalarının bir zarar görmemesi hususunda tetikte olmaları, daha dikkatli ve özenli davranmaları amaçlanmaktadır.

Kusursuz sorumlulukta sorumluluk için aranmayan tek unsur kusur unsurudur. Haksız fiilin kusur dışındaki unsurlarının bir olayda varlığı, kusursuz sorumluluğun doğması için şarttır. Bu unsurlar; fiilin hukuka aykırı olması, zararın varlığı ve fiil ile zarar arasında nedensellik bağının bulunmasıdır.

Ayırt etme gücünden yoksun olanlar, hakkaniyet gerektiriyorsa, başkalarına verdikleri zararlardan sorumlu tutulurlar. Bu durumda hâkim, zararın tamamen veya kısmen giderilmesine karar verir.

Adam çalıştıranın, hayvan bulunduranın, yapı malikinin ve ev başkanının sorumluluğu ise özen sorumluluğuna dayalı kusursuz sorumluluk hâlleridir.

Adam çalıştıran, çalışanın, kendisine verilen işin yapılması sırasında başkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Burada zarar görenin seçimlik hakkı vardır. Çalışanın kusurundan dolayı çalışana; kusursuz sorumluluktan dolayı da adam çalıştırana karşı talep hakkı vardır.

Hayvan bulunduran, yani bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. Ancak zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz.

Yapı maliki, bir binanın veya diğer yapı eserlerinin yapımındaki bozukluklardan veya bakımındaki eksikliklerden doğan zararı gidermekle yükümlüdür.

Ev başkanının sorumluluğu, özen sorumluluğuna dayanan kusursuz sorumluluk hâllerindendir. Borçlar Kanununda değil, Türk Medeni Kanununda düzenlenmiştir. Ev başkanı, aynı çatı altında, aile hâlinde yaşayan birden çok kimsenin oluşturduğu topluluğu yönetme yetkisine sahip kişidir. Ev başkanı, ev halkından olan küçüğün, kısıtlının, akıl hastalığı veya akıl zayıflığı bulunan kişinin verdiği zarardan sorumludur.

Hukukumuzda genel tehlike sorumluluğu ilk kez 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile düzenlenmiştir. Buna göre, bir işletmenin sahibi ve varsa işleten, önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletmenin faaliyetinden doğan zararı gidermekle yükümlüdür.