Borçlar Hukuku Temel Kavram ve Kurumlar

6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu borçlar hukukunun temel kanunudur. TBK, Türk Medeni Kanununun beşinci kitabı ve tamamlayıcısıdır (TBK m. 646). TBK, genel (m. 1-206) ve özel hükümlerden (m. 207-649) oluşur.

Borçlar hukuku her insanın gündelik ya da olağan hayatında karşılabileceği borç ilişkilerini düzenler.

Borç ilişkisi dar anlamda borcu ya da borçları kendi içinde barındırdığı gibi, diğer yükümlüklük ve kuralları da kapsar. Kira sözleşmesi bir borç ilişkisidir. Kiracının kira parasının ödeme borcu dar anlamda borçtur. Her borç ilişkisinde en az bir alacaklı ve bir borçlu bulunur.

Borçlar hukuku alanında sözleşme serbestisi ilkesi geçerlidir. Bu ilke, sözleşme yapıp yapmama, kimimle ve hangi içerikte sözleşme yapmaya karar verme gibi özgürlükleri içerir. Ancak sözleşme özgürlüğü kanunla düzenlenebilir ve kanunda öngörülen bazı sebeplerle kısıtlanabilir.

Borç ilişkileri nispi niteliktedir. Sadece tarafları arasında hukuki sonuç doğururlar. Doğan haklar ve borçlar da sadece tarafları bağlar. Bu açıdan alacaklı alacağını ancak borçludan talep edebileceği gibi, borçlu da borcunu alacaklıya ifa etmelidir. Ancak bu kuralın bazı istisnaları bulunmaktadır. Örneğin, bazı kişisel hakların şerh ile güçlendirilmesi mümkündür.

Borcun konusu olan edim, çeşitli şekillerde sınıflandırılır. Kısaca edimi, borcun konusunu oluşturan “yapma”, “verme” ya da “yapmaktan kaçınma” fiilleri şeklinde tanımlayabiliriz.

Borç ilişkisinen doğan hukuki pozisyonlar asli borçlar ve yan borçlar şeklinde ayrılabilir. Asli borçlar doğrudan edime ilişkindirler. Bunlar yan edim yükümlülükleri ile tamamlanır. Yan borçlar ise genel olarak borç ilişkisinin diğer tarafının çıkarlarını korumaya yöneliktirler.

Borç ilişkisinden doğan hakları ise asli haklar (örneğin alınan kredinin geri ödenmesini isteme hakkı), asli hakları genişleten ya da güvence altına alan fer’i (bağlı) haklar (alınan kredinin ödenmesi durumunda kefilden bunun talep edilebilmesi) ve tali (ikincil) haklar (örneğin sözleşmeyi feshetme hakkı) şeklinde sıralamak mümkündür.

Borçlar hukukunun en temel kavramlarından biri ise sorumluktur. Bu açıdan genellikle “den sorumluluk” ve “ile sorumluluk” ayrımı yapılmaktadır. “Den sorumlulukta” sorumluluğun hukuki nedeni (sözleşmeden, haksız fiilen dolayı sorumluluk gibi) ön plandadır. “İle sorumlulukta” ise hangi malvarlığı değeri ile sorumlu olunacağı hususu ön plandadır. İle sorumlulukta kural kişinin bütün malvarlığı ile sorumlu olmasıdır.

Borçlar hukukundaki borçların hangi hukuki temele dayalı olarak doğdukları sorusundan hareket edilir ise, iradi (ilgililerin iradesine dayananlar) borçlar ve iradi olmayan borçlar (ilgililerin iradesine dayanmayıp temelini kanunda bulan) şeklinde bir ayrım yapılabilir. TBK’nun genel kısmında ise borcun kaynakları, sözleşme, haksız fiil ve sebepsiz zenginleşme şeklinde ifade edilmiştir.