Sosyal Hizmet Uygulamasında Planlı Değişim Süreci

Müracaatçı sistemlerinde ve müracaatçıların içerisinde yer aldığı sosyal sistemlerde değişim yaratma süreci, genelci sosyal hizmet uygulamasında planlı değişim süreci ya da planlı müdahale süreci terimleriyle kavramsallaştırılmıştır.

Bu bağlamda planlı değişim süreci genel olarak aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır: tanışma/bağlantı kurma, ön değerlendirme, planlama, uygulama, son değerlendirme, sonlandırma ve izleme.

Tanışma/Bağlantı Kurma

Sosyal hizmet uygulamalarında tanışma/bağlantı kurma aşaması planlı değişim sürecinin ilk aşamasıdır. Bu aşamada sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı arasında mesleki ilişkinin kurulması gereklidir.

Bu aşamanın önceden belirlenmiş bir zaman çerçevesi yoktur. Müracaatçıya ve koşullara bağlı olarak birkaç dakika ila birkaç saat sürebilir.

Bağlantı kurma aşamasında sosyal hizmet uzmanının aktif dinleme becerileri, göz teması kurabilmesi, empatik tepkiler vermesi, söylemek istediklerini müracaatçıya uygun bir şekilde yansıtabilmesi, müracaatçının sorun olarak gördüğü konuları gündeme alması, müracaatçıyı suçlamadan olduğu gibi kabul etmesi, müracaatçının kendi kararlarını vermesini desteklemesi, gizlilik ilkesine uyması ve soru sorma becerilerini kullanabilmesi çok önemlidir.

Ön Değerlendirme

Ön değerlendirme aşaması; müracaatçının içerisinde bulunduğu durumun anlaşılması ve deneyimlediği sorunun çözümü için söz konusu sorunun doğasını, nedenini, gelişimini ve yönünü belirleme sürecidir.

Bu aşama; sosyal hizmet uzmanı ile müracaatçı arasında müracaatçının ihtiyaçlarının ve güçlü yönlerinin resmedilmesi için gerekli bilgilerin toplandığı, analiz edildiği ve sentezlendiği süreçtir.

Planlama

Planlama; sosyal hizmet uzmanı ile müracaatçı arasında gelecekteki hedefleri, alternatifleri, eylem adımlarını ve değerlendirme stratejilerini seçmek ve geliştirmek için rasyonel kararların alındığı etkileşimli bir süreçtir.

Planlama aşamasında, müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanının sorunu ele almak için ne yapılması gerektiğine dair amaç ve hedefleri olan bir plan geliştirmeleri gerekmektedir. Müracaatçının ihtiyaçlarının karşılanmasına veya yaşadığı sorunu çözmesine yardımcı olmak için bir plan geliştirilir.

Planlama aşaması, müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı tarafından değerlendirme aşamasında ortaya konan güçlü yönler ve kaynakların yönlendirdiği bir süreçtir.

Uygulama

Uygulama aşaması, müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanının birlikte yaptığı planlamadan sonra müracaatçının hedeflerine ulaşması için eyleme geçme aşamasıdır.

Bu aşamada müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı planlama aşamasında belirlenen görev üzerinde çalışmaya başlar. Müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı belirlenen görevin farklı kısımlarını üstlenmekten sorumludur.

Örneğin, sosyal hizmet uzmanı çocuklarına iyi ebeveynlik yapamadığını düşünen bir müracaatçı için bir ebeveynlik eğitimi bulabilir. Müracaatçıdan bu noktada beklenen görevler ise eğitime katılması ve etkili ebeveynlik becerilerini çocuklarına yansıtmasıdır.

Son Değerlendirme

Müdahale sürecinin istenildiği gibi ilerleyip ilerlemediği, belirlenen hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediği, müdahale sürecinde değişiklik yapılıp yapılmayacağı ve bireyin gerçekten yardım görüp görmediği son değerlendirme ile belirlenebilir.

Yanlış değerlendirme araçlarının seçimi, müracaatçıların değerlendirme sürecine katılımının sağlanamaması ve önceden tahmin edilmeyen sonuçlar; son değerlendirmenin önündeki engellerdir.

Değişiklik veya ilerleme kaydedilmemişse müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı; hedefleri birlikte gözden geçirecek ve hedefe ulaşmak için birtakım değişiklikler yapacaktır. Hedeflere ulaşıldıktan sonra, başka sorunların ele alınması gerekmiyorsa sonlandırma aşamasına geçilebilir.

Sonlandırma

Sosyal hizmet uzmanları; sonlandırma aşamasında hangi görevleri yerine getirmesi gerektiği, sonlandırmanın ne zaman yapılacağı, müracaatçıyı sonlandırmaya hazırlama, sonlandırma aşamasında müracaatçıların tepkileri ve havale konularında bilgi sahibi olmalıdır.

Müdahalenin hangi değişimler sağlanırsa sonlandırılacağına planlama aşamasında müracaatçıyla birlikte karar verilir. Dolayısıyla müracaatçının sürecin ne zaman ve hangi durumda sonlanacağına dair bir öngörüsü vardır. Ancak yine de müracaatçıyı sonlandırmaya hazırlamak gereklidir. Sonlandırma öncesindeki oturumlarda müracaatçının belirlenen hedeflere büyük ölçüde ulaştığı belirtilerek sürecin yavaş yavaş sonuna gelindiği mesajı müracaatçıya iletilir. Müracaatçı da hedeflerine ulaştığını onaylarsa “Gelecek hafta sizinle son görüşmemizi yapacağız.” vurgusu müracaatçıyı sonlandırmaya hazırlar.

Sonlandırma aşamasında müracaatçının gerçekleştirdiği hedeflere ve başarılarına dikkat çekilmelidir. Sonlandırmanın planlanması, sonlandırmayla bağlantılı duyguların açığa çıkarılması ve müracaatçıdaki gelişme ve ilerlemelerin özetlenmesi sosyal hizmet uzmanının gerçekleştirmesi gereken üç temel aktivitedir.

İzleme

İzleme aşamasında, sosyal hizmet uzmanının müracaatçının hâlâ hedeflerini takip edip etmediğini, müdahale sürecinde kazandığı becerileri kullanıp kullanmadığını ve müracaatçının iyi durumda olup olmadığını öğrenmek amacıyla müracaatçıyla tekrar iletişim kurması söz konusudur.

Sosyal hizmet uzmanlarının sürecin sonlandırılmasından altı ay sonra müracaatçıya telefonla ulaşması, izleme aşamasının ilk adımıdır. Sonrasında eğer şartlar uygunsa müracaatçı adresinde ziyaret edilebilir ya da kuruma davet edilebilir.

İzleme görüşmeleri kendilerine ya da başkalarına zarar verme riski taşıyan müracaatçılar için çok daha önemlidir.

Müracaatçıya hâlihazırda başka bir kurum hizmet veriyorsa, izleme sorumluluğu yeterince açık olmayabilir. Bu durumda ilgili kurumla görüşülerek izleme sorumluluğunun kimde olduğunun netleştirilmesi gerekmektedir.

Planlı değişim sürecinde izleme aşamasına geçmek; sosyal hizmet uzmanının fazla iş yükü, müracaatçının ölümü, şehir değiştirmesi ve iletişim bilgilerindeki değişiklik gibi farklı durumlar nedeniyle her zaman mümkün olmayabilir.