Taşıyıcı Sistemler, Saçaklar, Çıkmalar

Taşıyıcı Sistemler

Yapılara etki eden düşey ve yatay yükleri taşıyan elemanlara taşıyıcı elemanlar veya yapısal elemanlar denir. Binaların taşıyıcı elemanları, döşeme, kiriş, kolon, perde duvar, temel, merdiven gibi elemanlardır.

Betonarme binalarda taşıyıcı elemanlara donatı denen daire kesitli çelik çubuklar yerleştirilmektedir.

Donatılar düz yüzeyli ve nervürlü (kıvrımlı yüzeyli) olabilir. Düz yüzeyli donatılar, betonla yeterince kenetlenme sağlamadıkları için kullanılmamalıdır.

Deprem yönetmeliğinde bazı düzensizlikler tanımlanmıştır. Bunlar:

Burulma düzensizliği: Düşey taşıyıcı elemanların (kolon, perde) planda dengeli bir şekilde yerleştirilmemelerinden kaynaklanır.

Döşeme süreksizliği: Deprem Yönetmeliği'nde A2 düzensizliği olarak geçen bu düzensizlik türü, döşemelerde bırakılan boşluklar ile ilgili bir durumdur.

Döşemelerde boşluklar bırakılmasıyla ilgili sınırlamalar yönetmelikler tarafından düzenlenmiştir.

Planda çıkıntılar bulunması: Planda çıkıntıların plan boyutunun %20’sinden fazla olması durumu Deprem Yönetmeliği'nde A3 düzensizliği olarak tanımlanır.

Yumuşak kat: Kat yüksekliği üst katlara göre büyük olan ve zemin katında bölme duvarları büyük ölçüde bulunmayan binalarda, zemin katın deprem etkilerine karşı daha dirençsiz olması durumudur.

Düşey taşıyıcı elemanların süreksizliği: Kolon veya perdelerin bazı katlarda kaldırılarak kirişlerin veya gusseli kolonların üstüne veya ucuna oturtulması ya da üst kattaki perdelerin altta kolonlara oturtulması durumudur.

Kısa kolon etkisi: Binaların genellikle bodrum ve zemin katlarında, kolonlar arasında sürekli bir şekilde pencere (bu durum bant pencere olarak adlandırılır) yapıldığında, pencere altında kalan duvar, kolonun boyunu kısaltır. Böylece kısa kolon durumu oluşur.

Kısa kolon oluşması durumuna, ara sahanlık döşemelerinin kenarlarında bulunan kirişler de neden olabilmektedir. Kısa kolon oluşumu önlem alınması gereken bir durumdur.

Asla yapılmaması gereken, daha geniş kullanım alanına sahip olabilmek için kolonların kesilmesidir. Bu, binanın çökmesine ve can kayıplarına neden olabilecek kadar tehlikeli bir durumdur. Bina temeline su sızmasının önlenmemesi, beton dayanımını olumsuz etkileyeceği gibi donatının paslanmasına (korozyon) neden olabilecektir. Binaların komşularındaki zeminlerde yapılan kazılar, zeminde herhangi bir kayma riski varsa, sağlam binanın zemin etkisiyle hasar görmesine neden olabilir.

Döşemeler

Döşemelerde kullanılacak donatı çapı en az 8 mm olmalıdır.

Betonarme döşemeler, plak ve dişli döşeme şeklinde imal edilebilir. En az bir kenarında kiriş bulunan plak döşemelere kirişli döşeme denir. Kenarlarında kiriş bulunmayan plak döşemelere kirişsiz döşeme denir. Kirişsiz döşemeler, yüklerini doğrudan kolonlara aktarır.

Dişlerin döşemenin iki doğrultusunda da yer aldığı döşeme türüne kaset döşeme denir.

Kirişler

Kirişler, taşıdıkları yükleri düşey taşıyıcılara aktaran taşıyıcı elemanlardır.

Kiriş gövde genişliği en az 25 cm olmalı, açıklık boyunca kullanılacak donatının minimum çapı 12 mm olmalıdır.

Kolonlar

Kolon, taşıyıcı sistemde genellikle düşey yapı elemanlarına verilen isimdir. Kolonlar yükleri temele aktarır.

Kolonların kirişlerden güçlü olması istenir. Bu durum kuvvetli kolon –zayıf kiriş ilkesi olarak adlandırılır.

Kolonlarda boyuna donatının minimum çapı 14 mm olmalıdır.

Kolonlarda beton dökümüne dikkat edilmelidir. Betonun iyi yerleşebilmesi için vibratör kullanılması gerekir.

Betonarme Perdeler

Betonarme perdeler, donatılı duvarlardır. Perdeler, uzun kenarı kısa kenarının 7 katından büyük olan düşey taşıyıcı elemanlardır. Perdelerin kalınlığı 25 cm’den az olamaz.

Çelik Yapısal Elemanlar

Çelik yapılarda taşıyıcı elemanlar olarak çelik profillerden imal edilmiş olan kiriş, kolon, döşeme ve çapraz elemanlar kullanılır.

Çelik yapıların birtakım avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır.

Belli başlı avantajları aşağıda verilen şekilde sıralanabilir: Çelik elemanlarda, betonarme elemanlara göre daha küçük kesitler kullanılır. Çelik yapının sökülerek başka bir amaçla değerlendirilme imkânı vardır. Daha küçük kesitlerle, daha büyük açıklıklar geçilebilir.

Temel dezavantajları ise şunlardır: Çelik yapıların yangın dayanımı düşüktür. Çelik elemanların birleşim detayları hassasiyet ister.

Ahşap Yapısal Elemanlar

Ahşap uzun ömürlü, sağlıklı ve doğal bir malzemedir.

Saçaklar

Saçaklar, bir yapının herhangi bir bölümünü güneş ve yağmurdan koruması için çıkıntı şeklinde yapılan örtüler olarak tanımlanır.

Çıkmalar

Binalarda döşemelerin uzantısı olarak yapılan en az bir ucu serbest çıkıntılardır.

Açık çıkmalar balkon olarak adlandırılan yapı elemanlarıdır.

Kapalı çıkmalar ise zemin kattaki bina oturum alanının üst katta büyütülmesine yönelik olarak duvarların çıkıntıların serbest uçlarına taşınmasıyla oluşturulur.