Kredi İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi I

Mevduat toplamak ve kredi kullandırmak bankalar tarafından yürütülen en önemli işlemler olarak ifade edilebilir. Bankalar piyasadan mevduat toplayarak kendilerine kaynak oluşturmakta, kredi vererek de piyasaya kaynak yaratmaktadır. Bankacılık açısından kredi sadece, belirli bir vade sonunda geri alınmak üzere verilen borç para olarak tanımlandığında kavrama oldukça dar bir anlam yüklenmiş olur. Bankalar sadece müşterilerini borç para vermez aynı zamanda bankanın itibarından yararlanmalarını sağlayacak şekilde kredi kullanma imkanı da sunar. Bu yönüyle kredi, bankanın itibarını kullanarak risk alma durumunu da ifade eder. Bankalar tarafından toplanan mevduatlar banka bilançosunun pasif tarafını oluştururken krediler aktif tarafını oluşturmaktadır.

Bankalar çok farklı ihtiyaçlar için çok farklı kredi türleri oluşturarak müşterilerine sunar. Bu kredi türlerini belirlerken yasal sınırları ve banka içi mevzuatları dikkate alır. Kredi kullandırarak müşterilerine borç veren banka bu borcun nasıl ve hangi şartlar altında ödeneceğine dair hükümleri de açık bir şekilde bildirir. Bankalar kredileri gerçek veya tüzel kişilere verebilir. Krediye taraf her kim olursa olsun mutlaka taraflar arasında kredi sözleşmesi imzalanır.

01.11.2005 tarih ve 25983 sayılı Resmî Gazete'nin mükerrer sayısında yayımlanan 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun madde 48 ve madde 59 arasındaki hükümler kredi işlemlerini içermektedir.

Türkiye Bankalar Birliği tarafından Müsteşarlığın onayı alınarak yayımlanan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bütün bankaların zorunda oldukları Tek Düzen Hesap Planı'nda yer alan kredilerle ilgili detay hesaplar yaklaşık otuz dört sayfada verilmiştir.

Kredinin üst sınırı ve alınacak teminat bankanın müşteri hakkında edindiği izlenimlere bağlı olmaktadır. Krediler teminat yönünden, teminatsız (açık) krediler ve teminatlı krediler olmak üzere iki gruba ayrılır. Teminatsız (açık) krediler, herhangi bir teminat alınmaksızın müşterinin moralitesine güvenilerek sözleşmeye sadece imzası alınmak suretiyle kullandırılan kredilerdir. Teminatlı krediler ise riskin azaltılması amacıyla şahsi ve/veya maddi teminat alınmak suretiyle kullandırılan kredilerdir.

Borçlu cari hesap tarzında kredi kullandırmada, adından da anlaşılacağı gibi borç bakiyesi veren bir cari hesap söz konusu olup karşılığında alınan kıymetler sadece teminat olarak kullanılmaktadır. Bankacılık Kanunu'nda krediler geniş biçimde ele alınmış olmasına rağmen bir bankanın bilançosunun aktifinde yer alan kredi kalemi kredinin kime, niçin ve hangi vadede kullandırıldığına bakılmaksızın bankaların kullandırmış olduğu nakdî kredileri ifade etmektedir. Bu noktada, daha açık olarak belirtmek gerekirse banka bilançosunun aktifinde yer alan krediler nakdî kredileri, bilanço dışında (nazım hesaplarda) yer alan krediler ise gayri nakdî (nakdî olmayan) kredileri ifade etmektedir.

Herhangi bir teminat alınmadan kullandırılan krediye açık kredi denilmektedir. Kredi değerliliği yüksek, mali yapısı güçlü firmalara ya da itibarlı bireylere genellikle borçlu cari hesap biçiminde ve belli koşullarda kullandırılmaktadır. Esas olarak borçlu cari hesap biçiminde çalıştırılır. Borçlu cari hesap biçiminde kullandırılan krediyi müşteri nakit ihtiyacı duyduğunda kullanacak ve ödeme gücüne sahip olduğunda ise hesabına para yatırarak kredi borcunu ödeyebilecektir.

Bankalar daha önce de söylendiği gibi müşterilerine tam olarak güveniyorsa sadece müşterinin imzası karşılığında kredi açabilir, bu durumda açık kredi işlemlerinden bahsedilir. Ancak günümüz bankaları riski azaltmak için her türlü çareye başvurmaktadır. Borçlu Cari Hesap yönteminin kullanıldığı nakdî krediler, teminatsız olabildikleri gibi kefalet (imza) ya da başka bir teminat karşılığında da çalıştırılabilmekte ve teminatlar; kefalet karşılığı krediler, senet karşılığı krediler (senet avansı krediler), emtia karşılığı krediler (emtia avansı krediler), mevduat ya da nakit blokajı karşılığı krediler, ticari belgeler karşılığı krediler, altın rehini karşılığı krediler, alacak temliki karşılığı verilen krediler, ipotek karşılığı verilen krediler ve açık krediler olarak adlandırılmaktadır.