Cumhuriyet’in İlanı Sonrası Çok Partili Hayata Geçiş Çabaları ve Bazı Önemli Gelişmeler

I. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Muhalefetin Ortaya Çıkması

Ülkenin her yöresinden gelen bu vekiller, aynı zamanda ülkede mevcut bütün farklı fikirleri de temsil ediyorlardı. Hepsinin ortak amacı temelde ülkenin düşman işgalinden kurtuluşunu sağlamak ve Misak -ı Millî’yi gerçekleştirmekti. Asıl hedefteki bu birliğe rağmen zaman içerisinde Meclis'te farklı ideoloji ve dünya görüşlerine sahip çeşitli muhalif yapılanmalar ortaya çıktı. Tesanüd Grubu, İstiklal Grubu, Müdafaa- i Hukuk Grubu, Islahat Grubu gibi grupların kurulması üzerine Mustafa Kemal Paşa kendisine bağlı milletvekillerini bir arada tutmak üzere Anadolu Rumeli Müdafaa- i Hukuk Grubu (I. Grup) adı altında bir grup kurdu. Bu grubun dışında kalan milletvekilleri ise II. Anadolu Rumeli Müdafaa -i Hukuk Grubu (II. Grup)’nu kurdular. I. TBMM’nin sonuna kadar bu iki grup Meclis'te yoğun bir siyasî mücadele sürdürdü. Daha sonra I. Anadolu Rumeli Müdafaa -i Hukuk Grubu Halk Fırkası'na dönüştürülecektir.

Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri ve Bazı Önemli Gelişmeler

Ordunun Siyasetten Çekilmesi İçin Yapılan Çalışmalar

I. ve II. TBMM’de komutanlar aynı zamanda milletvekili görevini de yürütebiliyorlardı. Çünkü eski anayasa ve seçim kanununa göre askerlik ve milletvekilliği görevleri bir kişinin şahsında birleşebiliyordu. Yeni anayasaya göre (1924 Anayasası) devlet memuru olan bir kişinin aynı zamanda milletvekili olması mümkün değildi. Bu durumda olan kişilerin bir tercihte bulunmaları gerekiyordu. Mustafa Kemal Paşa özellikle hem komutan hem de milletvekili olan ordu mensuplarının milletvekilliğinden istifa ederek ordudaki asli görevlerine dönmelerini istedi. Bu gelişmelerin sonunda Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Cevat (Çobanlı) Paşa ve Cafer Tayyar (Eğilmez) Paşa hariç diğer komutanlar milletvekilliğinden istifa ettiler. Bu gelişmelerden sonra Halk Fırkası içerisindeki fikir ayrılıkları da iyice belirginleşip su yüzüne çıkmış ve Halk Fırkası içerisindeki muhalif grup mensupları partiden ayrılarak yeni bir siyasi parti kurmuşlardır.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Kurulması (17 Kasım 1924 -3 Haziran 1925)

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 17 Kasım 1924’te Millî Mücadele ve I. TBMM döneminde Mustafa Kemal Paşa’nın en yakın çalışma arkadaşlarından Rauf (Orbay) Bey, İsmail (Canbolat) Bey, Dr. Adnan (Adıvar) Bey, Refet (Bele) Paşa, Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa ve Bekir Sami Bey gibi isimler tarafından kuruldu. Fırkanın başkanlığına Kazım Karabekir Paşa, başkan vekilliklerine Rauf Bey ve Dr. Adnan Bey, genel sekreterliğine ise Ali Fuat Paşa seçildi. 13 Şubat 1925’te doğuda başlayan Şeyh Sait İsyanı'nın getirdiği bunalımlı süreçte, teşkilatlarının isyanla alakalı olduğu iddiasıyla önce şubeleri ardından da Takrir -i Sükûn Kanunu kapsamında 3 Haziran 1925’te fırka tamamen kapatıldı. Böylece cumhuriyet döneminin bu ilk çok partili hayat denemesi başarısızlıkla sonuçlanmış oldu.

Şeyh Sait İsyanı'nın Ortaya Çıkması

Şeyh Sait tarafından 13 Şubat 1925’te Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı Eğil Bucağı’nın Piran Köyü’nde başlatılan isyan, kısa süre içerisinde doğu illerimizin büyük bir bölümünü etkisi altına almıştır. Halkın bir bölümü dinî güdülerden hareketle şeriat ve hilafetin geri geleceği düşüncesiyle isyana katılırken, isyanın lider kadrosunun amacı ise bağımsız bir Kürdistan Devleti kurmaktı.

Takrir -i Sükûn Kanunu (4 Mart 1925)

Şeyh Sait İsyanı'nın bertaraf edilmesi, huzurun ve devlet otoritesinin yeniden tesisi amacıyla 4 Mart 1925’te Takrir -i Sükûn Kanunu çıkarılmıştır. İki yıl süreli olarak düşünülen bu kanun, iki yıl daha uzatıldıktan sonra 4 Mart 1929 tarihine kadar yürürlükte kalmıştır.

İzmir Suikastı ve Sonuçları

İzmir Suikastı, inkılaplara ve özelliklede Mustafa Kemal Paşa’nın şahsına düşmanlık hisleri besleyen, menfaatleri zedelenmiş bazı kişilerin onu ortadan kaldırmak için tertipledikleri bir plandır.

Suikastın planlayıcıları oldukları iddia edilen kişiler; I. Dönem TBMM Rize Milletvekillerinden Ziya Hurşit, İzmit Milletvekili Şükrü Bey, Eskişehir Milletvekili Miralay (Ayıcı) Arif Bey, eski Ankara Valisi Abdülkadir Bey, eski bir İttihatçı olan Kara Kemal gibi isimlerdi.

Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Kurulması (12 Ağustos -17 Kasım 1930)

Tek partili Türkiye Cumhuriyeti’nin özellikle uluslararası camiada otoriter ve diktatörlükle itham edilmesi ve Cumhuriyet Halk Fırkası'nın denetlenmesi için Mustafa Kemal Paşa’nın desteği ile Fethi (Okyar) Bey, 12 Ağustos 1930’da İstanbul’da Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı kurmuştur. Yeni kurulan bu parti 1930 yılının Ekim ayında yapılan yerel seçimlere katılmış ve yirmi iki belediye başkanlığı kazanmıştır.

Serbest Cumhuriyet Fırkası, seçimlerde iktidarın baskıcı yöntemlere başvurduğunu, kanunsuz işler yaptığını ileri sürerken, iktidarda muhalefeti irticayı hortlatmakla suçlamıştır.

Gelişen bu olaylar karşısında Mustafa Kemal Paşa ile de görüşen Ali Fethi Bey, 17 Kasım 1930’da İçişleri Bakanlığı'na gönderdiği bir yazıda partisinden ayrıldığını ve Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın feshine karar verdiğini bütün parti teşkilatlarına ve kamuoyuna duyurmuştur.

Menemen (Kubilay) Olayı (23 Aralık 1930)

Cumhuriyet tarihimizde inkılaplara ve çok partili hayata geçişte bazı olumsuz olaylar cereyan etmiştir. Bu olaylardan birisi de İzmir’in Menemen ilçesinde 23 Aralık 1930’da ortaya çıkan “Menemen Olayı” veya “Kubilay Olayı”dır. Olayı çıkaran failler Menemen’e dışarıdan gelerek isyanı organize etmişlerdir.