Bilimsel Araştırmalarda Örnekleme ve Örneklem Seçim Yöntemleri
Evren; bir bilimsel araştırmada araştırma sonuçlarının genellendiği insanlar, olaylar, nesneler veya dokümanlardan oluşan gruba evren denir. Bir araştırmada iki tür evrenden söz edilebilir. Bunlardan biri hedef evren bir diğeri ise çalışma evrenidir. Hedef evren; ulaşılması güç olan ve çalışma kapsamında araştırılan grubun tüm örneklerini içeren evrendir. Çalışma evreni, hedef evrenden seçilmiş olan daha ulaşılabilir grubu içeren evrendir.
Örneklem; bilimsel bir çalışmada, evrenin tüm özelliklerini içeren ve bu evrenin bir parçasından oluşan gruba örneklem adı verilir.
Örneklem seçim yöntemleri; olasılık temelli ve olasılık temelli olmayan (amaçlı) olmak üzere ikiye ayrılır.
Bu örneklem seçim yöntemlerinden olasılık temelli olanlar, nicel çalışmalarda daha sık tercih edilir.
Olasılık temelli olmayan (amaçlı) örnekleme yöntemi ise daha çok nitel çalışmalarda kullanılmaktadır.
Olasılık temelli örnekleme yöntemi; evrende yer alan birimlerin seçilme şansı ve örneklem içinde evreni temsil etme şansının da birbirine eşit olması temeline dayanmaktadır.
Bu örnekleme yöntemi; basit olasılıklı, tabaka ve küme örneklemesi olmak üzere 3 kısıma ayrılmıştır.
Olasılık temelli olmayan (amaçlı) örnekleme yöntemi; bir araştırmanın evreninde yer alan birimlerin belli bir amaca yönelik olarak seçildiği örnekleme yöntemi olarak bilinmektedir.
Bu örnekleme yöntemi; tipik durum, kritik durum, aykırı durum, maksimum çeşitlilik, benzeşik (homojen) örnekleme, ölçüt örnekleme, kolay ulaşılabilir durum örneklemesi ve kartopu (zincirleme) örnekleme olmak üzere 8 kısma ayrılmıştır.
Tipik durum örneklemesi bir araştırmada yeni bir uygulama yapılması ile ilgili fikir edinilebilmesi amacıyla kullanılan örnekleme yöntemidir.
Kritik durum örneklemesi yönteminde amaç evrende yer alan sıradışı birimler üzerinde derinlemesine bir araştırma yapılmaktadır.
Aykırı durum örneklemesi standart özelliklerden farklı olarak aykırı ya da uç birimlerin araştırmaya dâhil edilerek derinlemesine, zengin veri elde edilmesini öngören örnekleme yöntemidir.
Maksimum çeşitlilik örneklemesi birbirine benzer ya da farklı birimlerden oluşan ve birimlerin çeşitlilik göstermesini sağlayan durumların bir arada bulunmasını gerektiren bir örnekleme yöntemidir.
Benzeşik (Homojen) örnekleme yönteminde birbirine benzeyen birimlerden ya da kişilerden oluşan bir grup seçilir ve bu grup üzerinde ayrıntılı bir incelemeye yer verilir.
Ölçüt örnekleme yönteminde belli bir ölçüte göre seçilmiş olan birimler, kişiler veya durumlar örneklem olarak yer alabilir.
Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi zaman ve maliyet kaybını önlemeyi sağlayan ve araştırmacının durumuna uygun olarak seçtiği örnekleme yöntemidir. Bu örnekleme yöntemi, sonuçlarına en az güvenilen örnekleme yöntemidir. Kritik durum örneklemesi yönteminde amaç evrende yer alan sıradışı birimler üzerinde derinlemesine bir araştırma yapılmaktadır.
Aykırı durum örneklemesi standart özelliklerden farklı olarak aykırı ya da uç birimlerin araştırmaya dâhil edilerek derinlemesine, zengin veri elde edilmesini öngören örnekleme yöntemidir.
Maksimum çeşitlilik örneklemesi birbirine benzer ya da farklı birimlerden oluşan ve birimlerin çeşitlilik göstermesini sağlayan durumların bir arada bulunmasını gerektiren bir örnekleme yöntemidir.
Benzeşik (Homojen) örnekleme yönteminde birbirine benzeyen birimlerden ya da kişilerden oluşan bir grup seçilir ve bu grup üzerinde ayrıntılı bir incelemeye yer verilir.
Ölçüt örnekleme yönteminde belli bir ölçüte göre seçilmiş olan birimler, kişiler veya durumlar örneklem olarak yer alabilir.
Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi zaman ve maliyet kaybını önlemeyi sağlayan ve araştırmacının durumuna uygun olarak seçtiği örnekleme yöntemidir. Bu örnekleme yöntemi, sonuçlarına en az güvenilen örnekleme yöntemidir.
Kartopu (Zincirleme) örnekleme yöntemi, problem duruma ilişkin derinlemesine bilgi edinilmek istendiğinde kullanılır. Bu yöntemde araştırmacı sürece bilgi alabileceği kişi veya durumları tespit etmekle başlar. İlk başta örneklem içinde birkaç kişi olsa da görüşmeler devam ettikçe bu kişilerin önerdiği kişi sayısı da artar.
Olasılık temelli örnekleme yöntemleri nicel araştırma yöntemine yakınken olasılık temelli olmayan araştırma yöntemleri nitel çalışmalarda daha çok tercih edilir.
Örneklem büyüklüğüne bakılırken öncelikle araştırmanın yöntemi (nitel veya nicel) dikkate alınır.
Nitel çalışmalarda; çalışmanın amacı, elde edilmek istenen verinin derinliği ve çalışma sırasında verinin doygunluğa ulaşması ile örneklem büyüklüğüne karar verilir. Genel olarak örneklem sayısı belirlenirken evrenin %10'una yer verilmesi önerilir.
Nicel çalışmalarda ise genel olarak; her grupta 30'ar kişiye yer verilmesi önerilir. Bununla birlikte evrenin bilinen değerlerine göre formüllerden yararlanılabilir.