Yapıları Bakımından İsimler - I

Arapçada yapılarına göre isimler, son harfi Sahîh olan ve olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Son harfi Sahîh olmayan isimler, kendi içlerinde Mankûs, Maksûr ve Memdûd olmak üzere üçe ayrılırlar.

Sahîh İsim: Son harfi sahîh olan isimlere denir . Bu isimler, maksûr (sonunda sabit bir elif bulunan ve önceki harfin harekesi üstün olan murâb isim, اﻟﮭُدى el-Hudâ), mankûs (kendisinden önceki harfin harekesi esre olan ve يile sona eren isim, اﻟﻘﺎﺿﻲ el-Kâdî) ve memdûd (son harfi hemzeden oluşan ve öncesinde zâide [fazladan] bir elif bulunan isim, دُﻋﺎء ed-Du‘â') gibi olmayan murâb (her türlü harekeyi alabilen) isimlerdir. Bunlar, اﻟﻣِﻔْﺗﺎحُ، ﺣَدﯾﻘﺔgibi isimlerdir.

Maksûr İsim: Son harfi eliften oluşan ve önceki harfin harekesi üstün olan murab (cümle içerisindeki durumuna göre son harfinin harekesi değişebilen) isimlere denir. Maksûr isimlerin sonundaki elifin aslı (و) ise elif-i memdûde ile ( ا ),ي ise elif -i maksûre (ى)ile yazılır ve elif şeklinde telaffuz edilir. Bunlar da ﺳُﻛْﻧﻰ، اﻟﻘُرى gibi isimlerdir.

Maksûr isimlerin sonundaki elifin hareke ile okunması mümkün olmadığından, ref hâlinde elif üzerine damme, nasb hâlinde fetha ve cerr hâlinde kesra ile takdîri irap yapılır. Yani takdîren merfû, takdîren mansûp ve takdîren mecrûr olurlar.

Mankûs İsim: Son harfi eliften oluşan ve önceki harfin harekesi kesre olan isimlere denir. Bunlar da اﻟﻣﺎﺿﻲ، اﻟﻣُﻧﺎدي gibi isimlerdir.

Mankûs isimlerin cümle içerisindeki konumlarına göre irapları lafzî veya takdîridir. Yani, Mankûs isim cümle içerisinde mansûp durumda ise kelimenin son harfi olan (ي)'nin harekesi fetha olur. Cümle içerisinde merfû veya mecrûr olduklarında bu isimlerin sonundaki (ي)'nin harekesi damme veya kesra ile takdîr edilir.

Merfû ve Mecrûr konumda bulunan mankûs isimler, nekra (belirtisiz) oluşları durumunda, sonlarındaki ( ي )harfi düşürülür, buna işaret olarak da sonlarına kesra'nın tenvîni ilave edilir. داعٍ، ﺑﺎقٍ İsimlerinde olduğu gibi.