Fiil Cümlesi ve Öğeleri- III

Fiille başlayan cümleye fiil cümlesi denir. Fiilden sonra fâil ve mef ’ûller gelir. Fiil cümlesinin asıl öğeleri fiil ve fâildir. Bunlar olmadan cümle fiil cümlesi olamaz. Mef ’ûller ise cümledeki bir kapalılığı açmak veya cümleyi zenginleştirmek için getirilir.

Fiil: Mâzî, muzâri ve emir olabilir. Düz bir cümlede, cümle başında olur. Fiil, cümle başında her zaman tekildir.

Fâil: Fiilde belirtilen eylemi gerçekleştiren kişi, hayvan veya herhangi bir nesnedir. Fâil merfûdur, yani son harekesi tekil isimde dammedir. Ancak, kelime grubu olarak geldiğinde merfûluğu farazidir.

Mef’ ûl: Türkçedeki nesnenin yani tümlecin yerini alan kelime ya da kelime grubudur. Normalde mansûb olur. Ancak, kelime grubu olarak geldiğinde mansûbluğu farazidir. Mef ’ûlün başında harfi cer olunca, harekesi kesra olur. Mef ’ûl fâilden sonra gelir.

Fiil Fâil Uyumu

Fiil cümlesinde fiil ile arasında cinsiyet bakımından mutlak uyum gereklidir. Sayı bakımından uyum yoktur. Fâil müzekker ise, fiil de müzekker, müennes ise fiil de müennes olmak zorundadır. Ancak fiil her zaman tekildir.

Birden Fazla Mef'ûl Alan Fiiller

Arapçada geçişli fiillerin hemen hepsi bir mef ’ûl alır. Ancak bazı fiiller iki mef’ ûl birden alırlar. Bu tür fiilleri iki ana grupta inceleyebiliriz:

A-Bir fiil cümlesinde iki ismi, mef ’ûl olarak alan fiiller.

B-Bir isim cümlesi yapısı içerisinde mübtedâ ve haber konumunda bulunduğu hâlde, başlarına gelen bir fiil yüzünden isim cümlesini kendisine mef’ ûl olarak alan fiiller. Bu fiillerden bazıları şunlardır: ﻋَﻠِمَbildi, زَﻋَمَ iddia etti, وَﺟَدَ buldu, رأى gördü, ﺣﺳِبَ sandı, ﺟﻌل yaptı -kıldı.

Mef ’ûlü İsim Cümlesi Olabilen Fiiller

Mef’ ûlü isim cümlesi olan fiiller, isim cümlesinin başına gelerek mübteda ve haberi kendisine iki mef’ ûl yapan fiillerdir. Bu fiiller genel olarak bilmek, inanmak, sanmak anlamına gelirler. Bu fiillerin mutlaka anlamlı bir isim cümlesinin başına gelmesi şarttır.

İki mef’ ûl alan fiillerin bu grubu, nâkıs fiillerle karıştırılmamalıdır. Çünkü bilindiği gibi nâkıs fiiller, isim cümlesinin başına gelmektedir. Dolayısıyla mübtedayı ismi, haberi de haberi olarak almaktadır.

Mef ’ûlü İsim Cümlesi Olamayan Fiiller

Bu fiiller mübteda ve haberin başına gelmez. Yani aldıkları mef ’ûller mübteda ve haberden oluşan bir isim cümlesi değildir. Çünkü bu iki isim, isim cümlesi yapıldığında anlamsız bir cümle ortaya çıkar.

Üç Mef'ûl Alan Fiiller

Bu fiillerin hepsi de "bildirmek" anlamına gelen fiillerdir. أﻋﻠم/أﺧﺑر