Anadolu'nun Prehistoryası: Paleolitik Çağ

Paleolitik Çağ, insanlık tarihinin %99'unu kaplayan çok uzun bir dönemdir. Yaklaşık 3,3 milyon yıl önce Afrika'da ilk yontma taş aletleri yapılmasıyla başlar ve yaklaşık 12-10 bin yıl önce Neolitik dönemle sona erer. Paleolitik Çağ'ın büyük çoğunluğunun yaşandığı jeolojik dönem olan Pleyistosen buzul ve buzul arası iklimsel koşullara sahip bir dönemdir. Dolayısıyla Paleolitik Çağ boyunca doğal çevre bugünkünden çok farklıdır.

Paleolitik Çağ boyunca insanlar doğada bulunan besinleri avcılık ve toplayıcılık yaparak elde etmiştir ve göçebe bir hayat tarzına sahiptir. Paleolitik Çağ boyunca kullanılmış yontma taş teknolojilerindeki değişimlere göre dört temel dönem tanımlanmıştır. Bunlar sırasıyla Alt, Orta, Üst Paleolitik ve Mezolitik/Epi-Paleolitik dönemlerdir. Bugüne kadar gerçekleştirilen araştırmalarda Türkiye'de 500'den fazla Paleolitik Çağ buluntu yeri tespit edilmiştir.

Anadolu, Afrika ve Avrasya arasında insanların göçlerini anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Anadolu'da 1 milyon yıldan daha eski insan fosilleri ya da arkeolojik buluntular çok azdır. Denizli Kocabaş'ta keşfedilmiş olan Homo erectus fosili 1,2 milyon yıl öncesine ait, Türkiye'de bulunmuş en eski insan kalıntısıdır. Alt Paleolitik dönemde iki temel teknoloji mevcuttur. Bunlar Oldowan ve Acheul teknolojileridir. Dursunlu kazılarında 0,99-0,78 milyon yıl öncelerine ait yontma taş aletler tespit edilmiştir. Bunlar kuvarstan yapılmıştır. Yaklaşık aynı zaman aralığına ait Niğde'deki Kaletepe Deresi 3 (KD3) adlı buluntu yerinde ise Acheul teknolojisine ait buluntular tespit edilmiştir. Antalya'daki Karain Mağarası, Türkiye'de en uzun süredir sistematik olarak araştırılan Paleolitik Çağ buluntu yeridir. Buluntuların çoğunluğu radyolarit ve çakmak taşından yapılmış düzeltili yonga aletlerdir. İstanbul'da yer alan Yarımburgaz Mağarası'nda da düzeltili yonga aletler çoğunluktadır.

Orta Paleolitik yaklaşık 300-35 bin yıllar öncesine aittir. Bu dönemde kazıyıcı gibi düzeltili yonga aletler artar. Neandertal insanı bu dönemde yaşamıştır ve Karain Mağarası'nda bu insan türüne ait kalıntılar mevcuttur. Antalya'daki Karain Mağarası'ndaki Orta Paleolitik tabakalar 300-60 bin yıllar arasına aittir. Bunlarda düzeltili yonga aletler mevcuttur. Levallois teknolojisinin kullanımı zaman içerisinde artar. Hatay'da bulunan Üçağızlı II Mağarası'nda ise 75-42 bin yıl öncesine ait Orta Paleolitik tabakalar tespit edilmiştir. Bu tabakalarda avlanmak için kullanılmış çok sayıda uç tespit edilmiştir.

Yaklaşık 40-35 bin yıl öncelerinde başlayan Üst Paleolitik dönemde bizim türümüz olan Homo sapiens türü Afrika dışına yayılmıştır. Dilgi adı verilen uzun yongalar ve bunların kısa kenarları düzeltilenerek yapılan ön kazıyıcılar yaygınlaşır. Ok ve yay bu dönemde avcılık için oldukça önemlidir. Türkiye'de bu döneme ait buluntu yerleri çok az sayıdadır. Hatay'daki Üçağızlı Mağarası'nda Üst Paleolitik dönemin başlangıcına ait tabakalar kazılarak araştırılmıştır. Üçağızlı Mağarası'nda bulunmuş yumuşakça kabuğundan yapılmış çok sayıda boncuk insanların süslendiğinin kanıtıdır. Antalya'daki Karain Mağarası, Üst Paleolitik dönem tabakalarda Avrupa'daki Aurignacien teknolojisi ile ve İran ve Kafkasya bölgeleri ile benzerlik gösteren yontma taş aletler tespit edilmiştir.

Mezolitik/Epi-Paleolitik dönemde iklim, genel olarak bugünküne benzerdir. EpiPaleolitik kültürlerin Neolitik dönemin doğuşuyla, Mezolitik dönem ise Paleolitik Çağ'ın bitişiyle ilgilidir. Bu dönemlerde Paleolitik Çağ'ın genel karakteri olan avcıtoplayıcı ve göçebe yaşam tarzı devam eder. Yontma taş aletlerin boyutu giderek küçülür, "mikrolitik aletler" ortaya çıkar. Antalya'daki Öküzini Mağarası'nda mikrolitik aletler yanında kemikten yapılmış aletler de bulunmuştur. Kahramanmaraş'taki Direkli Mağarası'nda Epi-Paleolitik döneme ait pişmiş topraktan bir heykelcik ve yuvarlak bir yapıya ait mimari kalıntılar bulunmuştur.

Türkiye'de Paleolitik Çağ'a yönelik araştırmalar oldukça az gerçekleştirilmiştir. İnsanlar yaklaşık 1,5 milyon yıldır Anadolu ve yakın çevresinde yaşamıştır ve Paleolitik Çağ'ın her dönemine ait kalıntılar mevcuttur.