Ambalaj Tasarımına Giriş

Bir eşyayı ya da gıda ürününü daha kolay paketlemek, depolamak ve taşımak için kullanılan paketlere ambalaj denir.

Ambalajın genel amacı, bir ürünü tutmak, üretimden tüketime korunmasını, taşınmasını ve benzer ürünler arasında dikkat çekiciliği sağlamaktır. Ambalaj, hem pazarlama faaliyetlerine, hem de pazarlama süreçlerine yansıyan önemli bir iletişim aracıdır. Ambalaj; ürünü içeren plastik cam ya da metal taşıyıcıları, bu taşıyıcıların konulduğu karton kutuları ve bu kutuları içine alarak tek birim haline getiren büyük paket ya da mukavva kutuları kapsayan genel bir terimdir.

Dilimize Fransızcadan geçmiş olan ambalaj kelimesi, 19. yüzyılın ikinci yarısından beri kullanılmaktadır. Orijinal dilinde ''emballage'' şeklinde yazılan kelimenin sözlük anlamı, paketlemedir.

Etkili bir ambalaj; ürün kalitesini, satın almaya etkisini ve kimliğini destekleyip artırırken ürünün farklılıklarını da ortaya koyar. Tüketicinin fiziksel olarak satın alma işlevini devam ettirmesinde, satın almaya teşvik etmesinde önemli bir faktördür. Tüketiciyi olumlu yönde etkilemek için yapılanan ambalaj, içinde barındırdığı ürünün, rengi, dokusu, uygun yazı tipi ve biçimlerle tasarlanmalıdır.

Etkili bir ambalaj; ürün kalitesini, satın almaya etkisini ve kimliğini destekleyip artırırken ürünün farklılıklarını da ortaya koyar. Tüketicinin fiziksel olarak satın alma işlevini devam ettirmesinde, satın almaya teşvik etmesinde önemli bir faktördür. Tüm bu özellikler bir ambalajda bulunması ve ürünün üzerinde bir bütün olarak durması gerekir.

Ayrıca bir ambalajda olması gerekenleri şu şekilde sıralayabiliriz: Ürünü temiz tutmalıdır. Sağlıksız mikroorganizmalardan uzak tutmalıdır. Besin kayıplarını en alt seviyede tutmalı, azami koruyucu olmalıdır. Ambalajın tasarımı; taşıma, dağıtım ve rafta tutulması sırasında koruyucu olmalı ve elle rahatlıkla tutulabilir şekilde olmalıdır. Kolay taşınmalıdır. Ambalajın ürünün şekline, boyutlarına ve ağırlığına göre tasarlanması önemlidir. Ambalaj materyali ürünü kimyasal ve fiziksel tehlikelere karşı korumalıdır (örneğin; oksidasyon, ışık, mekaniksel darbe vb.). Ambalaj üzerinde ürünün içeriğini görebileceğimiz, uygun kullanım ve saklama şartları hakkında bilgilendiren etiket bulunmalıdır. Ambalaj tasarımı tüketiciyi ürünü almak hakkında teşvik eden biçimde tasarlanmış ve kullanım kolaylığı sunacak biçimde olmalıdır. Ürün hakkında doğru bilgi veren, ilk bakışta ürünün ne olduğu ile ilgili kuşku bırakmamalıdır.

Ambalajın birinci işlevi; Müşterinin kullanma zamanı gelene kadar ürünü güvenli ve sağlam tutmaktır. Ambalaj tasarımının bir diğer işlevi de perakende raflarında öne çıkmaktır.

Ambalaj konusunun derinlemesine anlaşılması ve daha iyi kavranması için terminolojiye hâkim olunmasını gerektirir. Aynı zamanda hem tasarım aşamasında hem de saklama (güvenli -sağlıklı koşullar), muhafaza, taşıma ve satış aşamalarında karşılaşılan; kartonaj, piksaj, birincil ambalaj, raport, perforaj, dekupaj, vb. gibi çeşitli terimler bulunmaktadır.

İnsanoğlunun kullandığı ilk ambalaj örnekleri su kabakları, ağaç yaprakları ve deri parçalarıdır. Teknolojinin gelişmesiyle doğal objeleri kullanan insanoğlu seramik kaplar, deri keseler, içi boş kütükler, dokuma otlar, hayvan organları ve ağaç fıçıları kullanmaya başlamıştır.

Tarihte yaklaşık 5000 yıldır kullanıldığı tahmin edilen ahşap ve cam ambalajlar bulunmaktadır. İlk metal ambalajın patenti 1823 yılında İngiliz Peter Durand tarafından alınmıştır. Üretilen bu ilk metal ambalaj kutusu sacdan yapılmıştır.

Cam yapımı MÖ. 7000'de başlamış olsa da çömlekçiliğin bir dalı olarak, ilk kez MÖ. 1500'de Mısır'da sanayileşmiştir. Bol miktarda bulunan temel malzemelerden (kireçtaşı, soda, kum ve silika) yapılmış, tüm bileşenler basitçe eritilmiş ve sıcakken kalıplanmıştır.

Şekillendirilebilir en eski ve en yaygın olarak kullanılan ambalaj malzemesi kâğıttır. Kâğıt, bugün "esnek ambalaj" olarak adlandırılan paketleme unsurunun en eski biçimi olarak adlandırılmaktadır.

Metal ambalajlar, değişik element veya elementlerin birleşiminden oluşur ve bu elementlerin adıyla anılırlar. En çok kullanılan ambalaj metalleri teneke ve alüminyumdur. Günlük hayatta çokça karşılaştığımız konserve kutuları, meşrubat kutuları, yağ tenekeleri örnek olarak sayılabilir. Metal ambalajların bir türü olan ve esnek ambalaj olarak bilinen; katlanabilir, yumuşak metal tüpler ilk olarak 1841 yılında resim boyalarının paketlenmesinde kullanılmıştır.

Plastik ise özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren popüler olan, çeşitlilik ve nitelik olarak geniş bir yelpaze oluşturan ambalaj malzemesidir.

Cumhuriyetin 1923’te ilanıyla birlikte yeni Türkiye Cumhuriyetinde her alanda köklü değişimler ve değişikliklere gidilmiştir. Ambalaj tasarımı alanında da bilimsel ve sanatsal yenilikler gözlenmiştir. Ambalajlardaki yazıların Türkçe karakterlerle değişmesi, dalgalı desenler, ürün özelliğine göre teneke, ahşap, cam, kâğıt ve plastik ambalajların kullanılması gibi yenilikler bu dönemde gerçekleştirilmiştir.

1960’lı yıllarda ülkemizde paketleme adına kullanılan ambalaj malzemeleri kâğıt, karton, selofan, cam ve ahşaptan oluşuyordu. Türkiye’de sektörel anlamda ambalaj üretiminin gelişimi ilk olarak teneke kutu alanında olmuştur. 1980’li yılların başında ülkemizde ilk kez pet şişe üretilmeye başlanmıştır. Türkiye’de oluklu mukavva sanayisinin kurulması ise SEKA’nın 1954 yılında İzmit tesislerinde ilk oluklu mukavva fabrikasını işletmeye açması ile gerçekleşmiştir.