Aile İçinde Çocuk İhmali ve İstismarı

Sağlıklı toplumların oluşması ancak her yönden iyi yetişmiş çocuklarla mümkün olabilmektedir. Ancak günümüzde çocuklar artan oranda şiddet ve sömürü gibi olumsuz durumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Çocuk ihmal ve istismarı da çocuklara yapılan kötü muamelenin yaygın örneklerinden bir tanesidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından çocuk istismarı; “çocuğun yaşamına, sağlığına, gelişimine, güven, sorumluluk ve becerilerle ilgili genel değerlerine zarar veren, bir yetişkin, toplum ya da devlet tarafından uygulanan davranışların tümü” olarak ifade edilmektedir. Kısaca istismar, çocuğun fiziksel, duygusal, cinsel açıdan kötü muameleye maruz kalmasıdır. Çocuk ihmali ise; çocuğa bakmakla yükümlü olan kişilerin çocuğun beslenme, barınma, sevgi, ilgi, şefkat, güven, eğitim, korunma gibi temel ihtiyaçlarını karşılama konusunda üzerlerine düşen görevleri yerine getirmemeleri olarak tanımlanmaktadır. İstismar ve ihmali birbirinden ayıran temel fark ise; istismarın aktif, ihmalin ise pasif olmasıdır. İhmal, çocuğa yapılması gereken davranışların yapılmaması, istismar ise yapılmaması gereken davranışların yapılmasıdır. İhmal ve istismara ilişkin faktörler; çocuğun kendine ait özellikler, yaşanılan çevreye ilişkin özellikler, kültür ve aile olmak üzere 4 başlıkta toplanmaktadır. Çocuğun erken doğması, prematüre bebek olması, engelli olması, sürekli ağlaması çocuğun kendine ait özellikler arasındadır. Sosyal izolasyon, düşük sosyoekonomik düzey, işsizlik, sosyal desteğin olmaması, sağlıksız yaşam ve konut koşulları, komşuluk ilişkiklerinin zayıf olması ve yoksulluk yaşanılan çevreden kaynaklanan risk faktörlerindendir. Gelenek ve görenekler, sosyal eşitsizlikler, çocuk yaşta evliliklerin kabul görmesi, çocuğun aşırı otorite ile disipline edileceği düşüncesi kültürden kaynaklı faktörlerdendir. Aile ile ilgili riks faktörlerine baktığımızda ise; aile içi şiddet, parçalanmış aile, kalabalık aile, üvey anne-baba, düşük eğitim düzeyi sayılabilir. İstismar fiziksel, duygusal, cinsel ve ekonomik olarak 4'e ayrılırken ihmal; fiziksel, duygusal, cinsel, tıbbi ve eğitimsel olarak 5'e ayrılmaktadır. İhmal ve istismarın çocuk üzerindeki etkileri, ihmal ve istismarın sıklığı, çeşidi, mağdur çocuğun yaşı, cinsiyeti, bu durum karşısında çevrenin gösterdiği tepkiler, çocuğun destek kaynakları gibi pek çok husustan etkilenir. Ancak bu hususlar ne olursa olsun ihmal ve istismar, çocuk için travmatik bir yaşam deneyimidir. Righthand ve arkadaşları ihmal ya da istismara maruz kalmış çocukta meydana gelen etkileri; benlik, duygusal, davranışsal, kişilerarası, sosyalleşme, bilişsel ve psikofizyolojik olmak üzere yedi alanda incelemektedir. Çocuk ihmali ve istismarı konusundaki müdahaleler makro ve mikro müdahaleler olup makro müdahale, aile sorunlarının ortaya çıkmasında etkili olan toplumsal stres faktörlerinin azaltılmasını yada ortadan kaldırılmasını amaçlarken mikro müdahale, aile içi stres faktörlerini ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Makro ve mikro müdahaleler dışında önleyici ve tedavi edici müdahaleler bulunmaktadır.Önleyici müdahale sorun ortaya çıkmadan gerekli önlemlerin alınmasına, tedavi edici müdahale ise sorunun meydana getirdiği yıkımı ortadan kaldırmaya yöneliktir. Korunma önlemleri ile ihmal ve istismarın büyük oranda önlenebildiği belirtilmektedir. Korunma önlemleri birincil, ikincil ve üçüncül koruma önlemi olarak ele alınmaktadır. Birincil önleme, çocuk ihmal ve istismarı olgusunun başlamadan durdurulması amacıyla, topluma yönelik olarak yapılan tüm uygulamalardır. Birincil önleyici hizmetler, tüm çocukların gelişimlerini iyi bir biçimde sürdürebileceği ortamı sağlamaktadır.

İkincil önleme, istismara uğrayan çocukların erken teşhisi, uygun tedavisi ve izlemini içerir. İstismara uğrayanların erken tanı ve etkin tedavisi çocukların görecekleri zararın boyutunu azaltacaktır. İkincil önleyici hizmetler yüksek risk gruplarının belirlenmesi, bu kişilerin var olan hizmetleri kullanmasını sağlayacak önlemler ve mağdur ailelere gerekli ek hizmetlerin sunulması olarak belirtilebilir. Üçüncül önleme ise, İstismar ve ihmal vakaları ortaya çıktığı andan itibaren izlenecek yöntemleri içerir. İstismar ve ihmale uğrayan çocuk ve ailesinin yaşadıkları olumsuzlukların en aza indirilmesini, olayın tekrarlamasının önüne geçilmesini, mağdur çocuğun ve ailesinin tedavisini ve rehabilitasyonunu amaçlar. İhmal ve istismarın önlenebilmesinde annebabalara çok fazla görev ve sorumluklar düşmektedir. Ancak çocukla kurulan sağlıklı iletişim ile bu tür vakaların önüne geçilmesi mümkün olacaktır. Ayrıca çocuk ihmali ve istismarı konusunda profesyonel olarak duyarlılığın arttırılması, akademik ve sivil toplum kuruluşlarının konuya ilgisinin artışı olumlu davranış değişiklikleri geliştirmesi açısından fayda sağlayacaktır.