Aile Kuramları
Kuram; değişkenler arasındaki ilişkiyi basit ve anlaşılır bir şekilde açıklamak amacıyla birleştirilen, sistemli, düzenli ve bir bilimi temel alan kurallar, yasalar, açıklamalar ve kavramlardır.
Kuramlar yaşamı, dünyayı ve olguları betimlememize, açıklamamıza ve yordamamıza yardım eder. Toplumun en önemli sosyal kurumlarından biri olarak karşımıza çıkan aile olgusunu çeşitli boyutları ile anlamaya yönelik birçok kuram oluşturulmuştur.
Yapısal İşlevsel Kuram
Bir toplumun canlı bir organizma olarak varlığını sürdürebilme yeteneğini açıklayan yapısal işlevselcilik kavramı toplumun var olan bir düzen içinde ne şekilde oluşup geliştiğini inceler.
Yapısal işlevselcilere göre aile, toplumsal yapının bir parçası olarak toplumun devamlılığını sağlamak üzere işlev gösteren en önemli alt sistemlerden biridir.
Ailenin işlevlerini gerçekleştirmesi aile içindeki dengeyi ve istikrarı korur. Aile içinde denge ve istikrar olması ise toplumsal denge ve istikrarı pekiştiren bir durum olarak değerlendirilir.
Sosyal Çatışma Kuramı
Çatışma kuramı; rekabet, çatışma, otorite ve itaat kavramları üzerinde durmaktadır. Çatışmanın nedeni, kaynakların kıt olması ve kıt olan bu kaynakların eşit olarak dağıtılmamasıdır.
Toplumun temelini oluşturan ailede de çatışma ve rekabet ilişkilerinin temelinde kaynakların paylaşımı ve paylaşım sürecinde eşitsiz güç ilişkileri önemli rol oynar. Kuram, aile içinde cinsiyet ve yaş statüsünden kaynaklanan eşitsiz bir güç dağılımı olduğunu savunmaktadır. Güç dağılımındaki bu eşitsizlik; ev işlerine ve kararlara katılım, iş bölümü, ihmal ve istismar örüntüleri gibi çeşitli alanlara yansımaktadır.
Sembolik Etkileşim Kuramı
Sembolik etkileşim kuramına göre insanlar arası sosyal etkileşimlerin temelinde anlam oluşturma vardır. İnsanlar dil ve işaretler gibi ortak simgeleri paylaşmaktadır. Kuramın temelinde bu simgeleri yorumlama ve anlamlandırma vardır.
Aileler değerlendirildiğinde bu yaklaşım, üyelerin davranışlarını analiz ederek, aile dinamiklerini açıklamak amacıyla kullanır. Aile üyelerinin bir durum karşısındaki tepkilerini değerlendirmek açısından, ailenin etkileşimde ve davranışlarında kullandıkları sembolleri (konuşma şekilleri, jest, hareketler vb.) anlamak oldukça önemlidir. Sembolik etkileşim yaklaşımı, özellikle bireylerin kendi davranışlarını ya da diğerlerinin davranışlarını açıklamalarında yararlı olmaktadır.
Aile Sistemleri Kuramı
Aile sistemleri yaklaşımında aile, alt sistemlerden oluşan ve birbirini etkileyen bir bütün olarak görülmektedir. Aile sistemleri kuramına göre; ailenin devamlılığının sağlanmasında alt sistemlerin birbirleri ile olan etkileşimi önemli olup aile sistemi aynı zamanda dış faktörlerle de karşılıklı etkileşim halindedir.
Aile sisteminin alt sistemleri arasındaki ilişkiler genel aile sistemini, genel aile sistemi içindeki değişiklikler ise alt sistemleri karşılıkları olarak etkiler. Bu alt sistemler birbirinden kopuk ve bağımsız değildir. Her alt sistem arasındaki ilişkinin niteliği diğer alt sistemler arasındaki ilişkileri etkiler. Alt sistemler arasındaki olumlu ilişkiler diğer alt sistemleri de olumlu bir biçimde etkiler. Aile içinde mevcut alt sistemlerin yanı sıra aile sistemi daha büyük sistemler (ailenin yaşadığı mahalle, çocukların devam ettiği okullar vb.) ile de ilişki içindedir.
Aile Ekolojisi Kuramı
Kuramın temel varsayımı gelişim ve değişimin, gelişmekte olan şey ile içinde bulunduğu çevresel şartlar arasındaki etkileşim sonucunda gerçekleştiğidir. Ekolojik kurama göre aile, bir dizi iç içe geçmiş halkanın merkezinde yer almaktadır. Bireyi ve aileyi çevreleyen mikrosistem, mezosistem, egzosistem ve makrosistem olmak üzere dört çevresel sistemden söz edilmektedir.
Ekolojik perspektif, aileyi çevresel değişimlere uyum sağlayan ve kendini yeniden örgütleyen bir küme olarak tanımlar. Bu yaklaşımın cevaplamak istediği sorular iki noktada ele alınabilir:
- Ailevi roller ile çevresel ortamlar arasında nasıl bir ilişki vardır?
- İhtiyaçlarını karşılamak için aile ve aile üyeleri (yönetim ve iş bölümü açısından) nasıl davranışlar gösterirler?
Gelişimsel Aile Kuramı
Gelişimsel model, aileye yaşam döngüsü evrelerinde aile üyelerinin değişen rolleri ve görevlerini vurgulayan yaşam döngüsü perspektifinden bakar. Dinamik bir kurum olan aile, gelişim aşamaları uyarınca üyelerinden yeni görevler beklemektedir. Bu durumda aile, aile yaşam döngüsü evreleri içinde üyelerinin özgül gelişim görevlerini tamamladığı bir sistem olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşım açısından cevapları aranan önemli sorular şunlardır:
- Aile hangi aşamalardan geçmektedir?
- Ayakta kalmak için ailenin her aşamada yerine getirmesi gereken görevler nelerdir?
Feminist Aile Kuramı
Feminist kuramcılara göre aile; toplumsal cinsiyet rolleri, toplumsal sınıf, cinsel yönelim ve medeni konumları temelinde üyelerinin toplumsal olarak belirlenmiş beklentileri öğrendiği bir kurumdur. Ailenin eşitlikçi bir kurum olmadığı, çoğu toplumda erkeklerin güç kaynaklarına daha fazla sahip olduğu, aile sistemlerinin genellikle erkek üstünlüğüne dayandığı belirtilmektedir.
Feminist aile kuramı, kadın ve erkekler arasındaki eşit gücü ve ailelerde kadın ve erkekler tarafından gerçekleştirilen emeğin eşit değerini ifade eder. Kuram, kadın ve erkeklere hayatlarını anlama ve iyileştirme yolu olarak aile rolleri, süreçleri ve diğer sosyal çevreler açısından feminist düşüncenin empoze edilmesini amaçlar.