Afetlerde Risk ve Kriz Yönetimi Temel Tanımlamalar
Afet, insanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal, kültürel, doğal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği, kriz yönetimi gerektiren doğa veya insan kökenli olay ve/veya olayların sonuçlarına verilen genel bir addır.
Afet, insanlar için sosyoekonomik ve diğer alanlarda kayıplar yaşatan, toplumsal yaşamı kesintiye uğratan ve can kaybına neden olan doğal veya insan kaynaklı olaylara denir.
Afetlerde, bir risk gerçekleştiğinde ortaya çıkan ihtiyaçlar genellikle afetin olduğu yerdeki kaynaklarla giderilemeyecek ölçüde büyük olmaktadır. Afetler, ölüme, yaralanma veya hastalığa, altyapı ya da çevrede hasara, toplumun gündelik yaşamını bozmaya neden olurlar.
Bir afetin büyüklüğü, neden olduğu can, ekonomik ve kültürel kayıplarla ölçülür.
AFAD, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere müdahale edilmesi ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının süratle tamamlanması amacıyla gereken faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi ve etkin uygulanması için ülkenin tüm kurum ve kuruluşları arasında iş birliğini sağlayan, çok yönlü, çok aktörlü, bu alanda kaynakların rasyonel kullanılmasını gözeten, faaliyetlerinde disiplinler arası çalışmayı esas alan iş odaklı, esnek ve dinamik yapıda teşkil edilmiş bir kurumdur.
Afetler, büyüklüklerine, hızlarına ve dinamik yapılarına göre sınıflandırılabilir. İki veya daha fazla yerleşim bölgesinin etkilendiği afetler büyük boyutlu afetlerdir. İnsanlara tahliyeye hazırlanmak için hiç zaman tanımayan veya çok az zaman tanıyan afetler hızlı afetlerdir. Zincirleme etkilerle zamanla büyüyebilen afetler ise dinamik afetlerdir.
Afetler genellikle kökenlerine göre doğal, teknolojik ve insan kaynaklı olmak üzere de üç sınıfa ayrılır. Savaş gibi insan ve teknolojik afetlerin bir arada kullanıldığı zamanlar ortaya çıkan afetlere “karma afetler” denilir. Son yıllarda afetler, “doğal”, “teknolojik” ve “insan” kaynaklı olmak üzere üç farklı şekilde tanımlanabilir.
Risk, ortaya çıkması muhtemel bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve bunun olumsuz sonuçlarını kapsayan bir kavramdır.
Matematiksel olarak en genel anlamda, Risk= Olasılık × Şiddet ile ifade edilir.
Risk değerlendirme çevrimi 5 adımdan oluşur: 1. Tehlikelerin tespit edilmesi, Risklerin belirlenmesi, 3. Kontrol tedbirlerine karar verilmesi, 4. Kontrol tedbirlerinin uygulanması, 5. Sonuçların izlenmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması.
Risk yönetimi, tehlike ve riskin belirlenmesi ve analizi ile imkân, kaynak ve önceliklerin dikkate alınarak idare edildiği süreçtir.
Kriz, bir toplumun, bir kuruluşun veya bir kimsenin yaşamında görülen güç dönem, bunalım ya da buhran olarak tanımlanabilir.
Kriz yönetimi, çalışılan alana ve geleceğe yönelik olası sorun ve tehlike etkenlerinin belirlenmesini, uygun tepki ve savaşım türlerinin saptanmasını, örgütün krizle başa çıkabilecek önlemleri uygulamasını ve tepkileri değerlendirmesini kapsayan bir süreç olarak tanımlanabilir.
Krize neden olan çevresel etkenler, dışsal faktörler olarak; örgütsel etkenler de içsel faktörler olarak nitelendirilmektedir.
Kriz yönetim süreci; krizden kaçınmak krizi yönetmeye hazırlanmak, krizi saptamak, krizi dondurmak, krizi çözmek ve krizden yarar sağlamak olarak altı aşamada açıklanmaktadır.