Afetlerde Sağlık Hizmetleri ve Triajı
Giriş
Afet, en açık ve basit tanımı ile bir sistemin müdahale ve yanıt kapasitesini aşan her türlü olay olarak tanımlanabilir.
Afet durumlarında yönetim , afetlerin önlenebilmesi ve zararların azaltılabilmesindeki en önemli basamaktır. Afetlerde sağlık yönetimi ise sağlık örgütlerinin afetle ilgili görevleri yerine getirmesi ve gereksinimleri sağlanması ile ölüm ve yaralanmaları en aza indirmeyi hedefler. Afetlerde sağlık hizmetleri risk yönetimi ve kriz yönetimi başlıkları altında özetlenebilir.
Afet Yönetimi ve Planlaması
Afet yönetimi; zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme olmak üzere 4 temel aşamadan oluşur.
Afet öncesi faaliyetleri oluşturan zarar azaltma ve hazırlık evrelerindeki çalışmalar risk yönetimi çerçevesinde, afet sonrası faaliyetleri oluşturan müdahale ve iyileştirme çalışmaları ise kriz yönetimi çerçevesinde yürütülür.
Afetlere Hazırlık
Toplumun Hazırlığı
Hastane Hazırlığı -Hastane Afet Planı
Afetlere yönelik hastane hazırlıkları, hem planlama hem de eğitim içerir. Hazırlık, bir hastanenin risklerini tanımlamak, kapasite oluşturmak ve dâhili veya harici bir afet meydana geldiğinde kullanılabilecek kaynakları belirlemek için üstlendikleri faaliyetleri içerir.
Hastane hazırlığı
Planlama
Olay Komuta Sistemi (ICS-The Incident Command System)
Bir afet durumunda organize bir müdahale yapılmasına yönelik olarak geliştirilen “Olay Komuta Sistemi -ICS-The Incident Command System”, dünyada esnek komuta ve kontrol yapısı sağlayan yaygın olarak kullanılan acil durum yönetim sistemidir. En basit düzeyde organizasyon yapısının 5 ana bileşeni vardır: Olay Komuta, operasyon, planlama, lojistik, finans.
Hastane olay komuta sistemi (HICS -Hospital Incident Command System), hastane kullanımı için olay komuta sisteminin bir uyarlamasıdır.
Olay komuta sisteminin yapısı, afetten bağımsız olarak aynıdır. Afet ortamında belli bir planlama dâhilinde triaj bölgesi, tedavi bölgesi, geçici morg, olay komuta merkezi, ambulans toplanma bölgesi, rehabilitasyon bölgesi oluşturulmalıdır.
Hastane Öncesi Afet Müdahalesi ve Afete Alanda Müdahale
Afetlere alanda müdahalenin temel bileşenleri, alan triajı, alanda tıbbi bakım, iletişim, afetzedelerin dağıtımı ve afet alanında afet tıbbi takımlarının yönetimidir .
Afetle mücadelenin başlangıcı:
- Afetin bildirilmesi ve 112 komuta merkezi,
- Hastane öncesi müdahale ve alanda erken alan yönetimi,
- Alan triajı,
- Alanda tıbbi bakım ve acil sağlık hizmetleri,
- Afet alanı ve hastaneler arasında iletişim,
- Hastanelere ulaşan yaralıların dağıtımı.
Acil Servislerde Afetlere Müdahale
- İlk müdahale
- Güvenlik
- Triaj
- Triaj ekibi
- Acil servislerde afetlerde hasta bakımını içerir.
Afetlerde Arama ve Kurtarma
Kesin Tıbbı Bakım
Tahliye
Triaj
Triaj, “ seçmek, sıralamak ” anlamına gelir. Triajdaki amaç, en acil durumlarda en çok fayda görebilecek hastalara öncelik verilmesidir.
Afet triajı, geleneksel triajdan önemli ölçüde farklıdır. Geleneksel travma triajının amacı, bireysel hasta için en iyisini yapmaktır. Aksine, afet triajının amacı “sınırlı kaynakları kullanan en fazla sayıda insan için en iyisini yapmaktır . Diğer bir deyişle, bireysel hastalara odaklanmaktan ziyade, etkilenen tüm popülasyona odaklanmak adına bir değişim vardır.
Gerçek afet koşulları altında, kardiyopulmoner resüsitasyon, yani yeniden canlandırma müdahaleleri uygulanmamalıdır.
Sık Karşılaşılan Çoklu Yaralanmalı Olaylarda Triaj (START Triaj Yöntemi)
Solunum, dolaşım ve bilinç durumunun hızlı bir değerlendirmesine dayanan “Basit Triaj ve Hızlı Tedavi” (Simple Triaj and Rapid Treatment -START) yöntemini uygulanır.
Çocukların triajı için Pediatrik Triaj Bandı (Pediatric Triage Tape -PTT) ve JumpSTART yöntemi önerilmiştir. JumpSTART, START triaj protokolünün çocuklara göre modifikasyonudur.
Büyük Afetlerde Yaralılara Yaklaşım (SAVE Triajı)
SAVE (Secondary Assessment of Victim Endpoint) triaj sistemi , son derece zayıf kaynaklara sahip bir ortamda hangi hastaların verilen bakımdan daha fazla yararlanacağını belirlemek için tasarlanmıştır.
Afet Triajı
Afet triyajı iki aşamaya ayrılır: acil triaj ve ikincil triaj. Acil triaj genellikle ilk müdahaleyi yapanlar tarafından gerçekleştirilir ve Basit Triaj ve Hızlı Tedavi Yöntemi (START) kullanılarak hastane dışı modeli izler. İkincil triaj genellikle afet tıbbı müdahalesinde bulunanlar tarafından yapılır ve SAVE (Secondary Assessment of Victim Endpoint) triaj sistemi protokollerinin ikincil değerlendirmesini takip eder.