Afetlerde Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu

Bu ünitede afetlerde sağlık hizmetlerinin organizasyonu konusu anlatılmaktadır. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı yaşanabilecek olası afetlerde iyi eğitilmiş ve ihtiyaca uygun olarak donatılmış sağlık ekipleri aracılığıyla en kısa sürede medikal kurtarma hizmetlerinin yapılması amacıyla afetlerde sağlık organizasyonu çalışmaları yapmaktadır.

Afet alanında sağlık hizmetlerinin organize edilmesi Afetin konumuna ve büyüklüğüne bağlı olarak, afetzedelere ilk yardım genellikle afet bölgesinde organize edilmektedir. Afet bir büyükşehir bölgesinde meydana geldiğinde müdahale, 112 personeli, itfaiye, polis, AFAD ve diğer tıbbi veya yardımcı personel tarafından sağlanır fakat afet, kırsal bölgelerde meydana gelirse, erken safhalarda afetzedelere yardım etme sorumluluğu en yakın sağlık kuruluşunda olur. Afet öncesinde yakın yerleşim birimlerinin gerek sağlık hizmetleri gerekse diğer hizmetler için, birbirine kardeş köy / kent olarak görevlendirilmesinde büyük yarar vardır. Bunlar afet planlarını birlikte yaparak, afete uğramayanın diğerinin yardımına koşması şeklin‐de organize olmalıdırlar. Ortak planları olsun olmasın afet yeri ile komşu il ve ilçe sağlık örgütü, afet bölgesindeki yerel komite ile en kısa sürede iletişim kurarak kendi durumları konusunda bilgi vermeli, afet konusunda da bilgi almalıdır.

Mobil hastaneler

Çok ciddi bir durumda, hastanelerin fiziksel tesislerine hasar veren veya mevcut hastanelerin tıbbi bakım kapasitesini aşan yaralanmalara neden olan afet nedeniyle, mobil hastaneler başvuru ve tedavi veya sadece ilk yardım merkezleri olarak hizmet gösterilebilirler. Deneyimler, mobil hastane kurmanın yüksek maliyet gerektirdiği, insan kaynakları aç ısından yetersiz kalındığı ve karmaşa nedeniyle istenilen etkinlikte olmadığını göstermiştir. Bu nedenle, bir mobil hastaneyi kurmadan önce, var olan hastanenin kendi başına yeterli hale getirilmesi düşünülmelidir. Afet acil durum planlarını geliştirirken, hastaneler bir felâket sonucunda yapısal bir hasar görmüş olsalar bile, operasyonlarında kalan alternatifi düşünmelidirler.

Mobil hastanelerin kurulmasına karar verilmişse birime tıbbi, hemşirelik ve destek personeli görevlendirilmeli ve yaralıları tedavi etmek için gerekli malzemeleri, ilaçları, acil durum materyallerini ve tıbbi ve cerrahi malzemeleri bulundurmalıdır. Mobil hastane kurulması durumunda, kesinlikle afet merkezine değil, yakındaki bir yerleşim birimin yanına kurulmalıdır ve yaralıların buraya tahliyesi yoluna gidilmelidir. Tüm diğer hizmetlerde olduğu gibi, sağlık hizmetlerinde de başarı ve etkililik önceden yapılmış planlara bağlıdır.

Mobil Revirler

Afetlerden kaynaklanan akut yaralanma ve hastalıkların çoğunluğu hayati tehlike oluşturan acil yardım gerektirir. Afet alanında, hastalara kontüzyon, kesiklik, burkaj ve hafif yaralanmalara karşı ilk yardım sunan mobil revirler kurulabilir. Afet bölgesinde kurulmuş olan bu mobil revir, mobil hastanenin, diğer ekiplerin ve yerel sağlık merkezlerinin işini kolaylaştıracak ve onlar ı güçlendirecektir.

Arama Kurtarma Üniteleri

Bu birimlerin misyonu, en yakın tıbbı bakım merkezine taşınabilmesi için afetzedeleri kurtarmak ve ilk yardım yapmaktır. Aynı zamanda, bu ekipler yaral ılar ın ilk triyaj ını veya sınıfland ırmas ını gerçekleştirir. Bu amaçla, etiket/renk sistemini kullan ılır. Gerektiğinde Belediye, Karayolları ve askeri birliklerin dozer, vinç gibi araçlarından ve diğer vasıtalarından yararlan ılır. Kurtarma birimlerini kullanmanın ön şartı, personelinin ilk yardım konusunda doğru bir şekilde eğitilmiş olması ve birimin afet durumuna derhal hareket edebilmesi için gerekli organizasyonel beceriye sahip olmasıdır. Böylelikle yaralı insanların en az zararla enkaz altından çıkartılması ve vertebra kırıklarında medülla spinalis kesiklerine yol açılmadan taşınması mümkün olabilmektedir.

Afet Durumlarında Kırsal Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu

İmkânları kısıtlı olan bu kurumlarda, personel kendisinin ve ailesinin kurtuluşunu sağladıktan sonra, çalıştığı birime giderek bir değerlendirme yapmalı, birimin çalışıp çalışamayacağını, varsa hasarı afet komitesine derhal rapor etmelidir. Sağlık biriminde hasar fazla ise, derhal geçici yaralı ve hasta kabul yerini organize ederek, yaralı kabul edecek durma getirmelidir. Afetten sonra, esas yaralı akışının bir iki saat içinde olduğu göz önüne alındığında, bu konuda ne kadar çabuk davranılması gerekliğinin önemi hemen anlaşılacaktır. Olanakları aşan vakalar değerlendirilerek uzmanlaşmış merkezlere sevk edilmelidir. Kurum binası zarar görmüşse, okul, cami veya benzeri geniş alanlar hasta bakım merkezi olarak kullanılabilir. Hastalar, çevrenin kendileri için tamamen yabancı olduğu büyük bir şehir hastanesine götürülürken belli bir travma yaşarlar, bu nedenle afet bölgesindeki sağlık kurumu mümkün olduğunca fazla hastaya bakabilmelidir.

Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP)

Hastaneler afet dönemlerinde hem rutin işlerini devam ettirmek hem de artan talebi zorundadır, bu nedenle her hastane, kendi kapasitesine dayanan bir afet planı hazırlamalıdır. HAP’ ın genel amacı, mümkün olan en fazla sayıda ölüm ve özür say ısını azaltmak ve iyileşmeyi mümkün kılmaktır. Hastane bileşenlerinde meydana gelebilecek herhangi bir kaybın ekonomik maliyetin yanında, sosyal maliyet de oldukça yüksek olacaktır. Hastaların sağlık sistemine en yoğun talebi ilk saat içerisinde başlayıp 24‐48 saat devam etmektedir.