Afetlerde Halk Sağlığı Hizmetlerine Giriş

Afet Epidemiyolojisi

İnsanoğlu çağlar boyunca afetlerle ve afetlerin neden olduğu problemlerle karşı karşıya gelmiştir. Ancak; son yıllarda küresel iklim değişiklikleri, yoksulluğun artması, erken uyarı sistemlerinin yetersizliği, doğal kaynakların kötüye kullanımı ve bunların yanı sıra nükleer silahlanma, savaş ve çatışmalar, terör eylemleri, göç ve nüfus hareketleri gibi sebeplerle afetler daha sık ortaya çıkmakta ve afetlerden etkilenen insan sayısı her geçen gün artmaktadır. Afetlerin yer dağılımı haritasına bakıldığında daha çok Asya Kıtası’nda yer aldıkları dikkati çekmektedir. Çin Hindistan, Endonezya, Bangladeş gibi ülkelerde 1980‐2014 yılları arasında 243‐509 arası doğal afet meydana gelmiştir. Ülkemizdeki duruma bakılacak olursa; Türkiye doğal yapısı ve coğrafi konumu nedeniyle başta depremler olmak üzere sel, heyelan, çığ, kuraklık, orman yangınları gibi afetleri çok sık tecrübe eden bir afetler ülkesidir. Afetlerden her birey ya da toplum aynı oranda etkilenmemektedir. Afetin etkilerine hassas olan ve en çok etkilenenler arasında çocuklar, yaşlılar, fiziksel ve zihinsel engelli bireyler ve kadınlar bulunmaktadır.

Tüm dünyada ve ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunu olan afetler ve sonuçları ile ilgili verilerin ve istatistiklerin toplanması ve bu konuda araştırmaların yapılması; afetlerin ve afetlere bağlı her türlü zararın önlenmesi ve azaltılması, etkili stratejilerin geliştirilmesi kısacası her anlamda etkili bir afet yönetiminin sağlanması adına oldukça önemlidir. Bu konu ile ilgilenen birçok disiplin olmakla birlikte en önemlilerinden biri de afet epidemiyolojisidir. Afet epidemiyolojisi; afetlerin sağlık üzerine kısa ve uzun dönemdeki olumsuz etkilerini değerlendirmek, gelecekteki afetleri ve afetlerin sonuçlarını tahmin etmek için epidemiyoloji biliminin kullanılmasıdır. Afet epidemiyolojisi; çevre epidemiyolojisi, bulaşıcı hastalıklar ve kronik hastalıklar epidemiyolojisi, mesleki epidemiyoloji ve ruhsal hastalıklar epidemiyolojisi gibi epidemiyolojinin diğer alt dalları ile iş birliği içerisinde çalışmalarını yürütmektedir.

Afetlerde Halk Sağlığı Hizmetleri

Türkiye afetleri çok sık tecrübe eden bir ülkedir. Afetler halk sağlığını olumsuz etkileyen ve en başta can kaybı olmak üzere birçok hastalığı, sakatlıkları, çevre problemlerini ve psikolojik problemler gibi birçok halk sağlığı problemini de beraberinde getirmektedir. Halk sağlığı hizmetleri, sağlığı koruma ve geliştirme başta olmak üzere bireyin ve toplumun sağlıklı bir çevrede yaşamasını sağlamak, hastalık halinde tedavi hizmetlerini koordine etmek ve var olan sağlık sorunlarının ilerlemesini önlemeye yönelik sağlık hizmetlerinin bütüncül olarak verilmesini içermektedir.

Afetlerde halk sağlığı hizmetleri; temel, birincil, ikincil ve üçüncül halk sağlığı hizmetleri olmak üzere dört başlıkta incelenmektedir. Temel koruma kapsamında olan hizmetler, afetlerin sessiz evresinde yürütülen halk sağlığı hizmetleridir. Aslında tamamen afete özgü hizmetler olmayıp her zaman yürütülen ve temel koruma olarak tanımlanan hizmetler bütününe temel halk sağlığı hizmetleridir. Afetlere karşı yürütülecek olan temel halk sağlığı hizmetleri, daha çok afete özgü olmayan koruyucu hizmetler iken birincil halk sağlığı hizmetleri insanı ve toplumu doğrudan afet ve afete ilişkin olgu ve olaylardan koruma amacında olan hizmetlerdir ve amaç olası afetlerin afete dönüşmesini önlemektir. İkincil halk sağlığı hizmetleri; kişilerin ve toplumun afeti en az hasarla geçirmesini sağlamayı ve oluşabilecek hastalık ve ölüm oranlarını en alt düzeyde tutmayı amaçlayan hizmetlerdir. Afet sırasında ve afetten hemen sonra alınan önlemleri içerir. Daha çok izolasyon evresi ve erken dış yardım evresinde yürütülen çalışmaları kapsar. Afetzedelerin ve ailelerinin afetten sonra yaşamlarını sürdürebilmeleri için yapılması gerekenleri kapsayan ve afetten sonra, afetin etkisi ile oluşan ancak kısa sürede tamamen iyileştirilemeyen/ giderilemeyen hastalık ve yeti yitimi ile ilgili hizmetler olup afetlerin daha çok dış yardım evresi ve rehabilitasyon evresinde verilecek hizmetleri içermektedir.