Travma
Zamanında ve doğru müdahale ile travmaya bağlı ölümlerin ve organ fonksiyon kayıplarının önüne geçilebilir.
Travma gelişmiş ülkelerde 1 -44 yaş arasındaki dördüncü en sık görülen ölüm nedenidir.
Travma vakasının en yakın ve en uygun merkeze götürülmesi kural olarak uygulanır.
Bir kuvvete bağlı ezilme sonucunda olan yaralanmalar künt travmalardır.
Penetran yaralanmalar cilt bütünlüğünün bozulması ve yabancı bir cismin vücudun içerisine girmesi ile oluşur.
Patlama (Blast) Yaralanma aniden yayılan basınç dalgasının dokularda oluşturduğu hasarı tanımlar.
Kaza yerinin yönetimi ve çoğu zaman karşılaşıldığı gibi birden fazla yaralının olması halinde triyaj yapılması olay yerine ilk ulaşan ekibin sorumluluğundadır.
Olay yerinde ilk yapılması gereken olay yeri güvenliğinin sağlanmasıdır..
Triyaj için 4 renkli kodlama sistemi kullanılabilir. Kırmızı kod hayati tehlike taşıyan ağır yaralıları ifade eder. Sarı kod orta durumdaki yaralıları ifade eder. Yeşil kod ise durumu daha iyi olup bekleyebilecek yaralılara verilir. Siyah kod hayatını kaybetmiş veya o esnada arrest olarak görülmüş olan yaralılara verilen koddur.
Triyajda hastanın renk kodunun ileriye doğru gidebileceği (örn. sarıdan kırmızıya) yani hastanın klinik durumunun kötüleşebileceği unutulmamalıdır. Kural olarak triyaj kodu geriye doğru değişmez.
Uluslararası kılavuzlara göre çoklu travmalarda AcBCDE yaklaşımını kullanmak daha iyi sonuçlar vermektedir.
Hayati tahlike oluşturan patolojilerin tespit edildiği ve bulunan sorunların hızla tedavi edildiği aşamaya birincil bakı denir. Birincil bakının tamamlanmasından sonra hastanın tepeden tırnağa detaylı muayene edildiği aşama ise ikincil bakı olarak adlandırılır.
Havayolundaki yabancı cisimler temizlenmeli ve çene açma manevrası ile havayolu açıklığı sağlanmalıdır.
GKS<10 olan hastaların havayolunu koruyabilmesi beklenmez ve bu nedenle entübasyon endikasyonları vardır.
Hastaya ilk temas anında hastanın GKS>10 olmasına rağmen yaralanmanın boyutu itibariyle hastanın kötüleşeceği öngörülüyorsa yine entübasyon yapılması önerilmektedir.
Hastanın havayolu bütünlüğünü bozan trakeabronşiyal yaralanma ya da havayoluna bası yaparak kapanmasına neden olan kanama, hematom vb. bir neden varlığında hastanın entübe edilmesi gereklidir.
Sevikal travma olasılığı dışlanamayan tüm hastalarda boyunluk takılmalıdır.
Hastanın hemodinamik stabilitesini sağlamak için yapılabilecek en uygun ve en önemli müdahale mevcut kanamasının durdurulmasıdır.
Damaryolu açılan hastaya ilk etapta 1 -2 litre kristaloid sıvı verilmesi uygundur. Kaybedilen hacim 1 -2 litre sıvı desteği ile yerine konulamamışsa hastaya kan tranfüzyonu yapılmalıdır.
Bilinç değerlendirmesi için Glaskow Koma Skoru veya AVPU kullanılabilir.
Hastanın hemodinamik stabilitesini sağlamak için yapılabilecek en uygun ve en önemli müdahale mevcut kanamasının durdurulmasıdır.
Damaryolu açılan hastaya ilk etapta 1 -2 litre kristaloid sıvı verilmesi uygundur. Kaybedilen hacim 1 -2 litre sıvı desteği ile yerine konulamamışsa hastaya kan tranfüzyonu yapılmalıdır.
Bilinç değerlendirmesi için Glaskow Koma Skoru veya AVPU kullanılabilir.
Kafa travmalarında hastanın erken bulgu vermeyebileceği unutulmamalıdır.
Toraks travmasında birincil bakıda fark edilmesi gereken 6 adet ölümcül yaralanma bulunmaktadır.
Havayolu obstrüksiyonu
Trakeobronşiyal yırtılma
Tansiyon pnömotoraks
Masif hemotoraks
Açık pnömotoraks
Kardiyak tamponad
Mide ve barsak yaralanmasında kanamanın yanı sıra batın içi kontaminasyon ve buna bağlı olarak gelişen enfeksiyon/inflamasyon önemli bir sorun oluşturmaktadır.
Tüm travma hastalarının perine bölgesinin incelenmesi gerektiği unutulmamalıdır.
İçerisinde çok sayıda büyük damar barındırması ve bu damarların yaralanması durumunda dışarıdan hiçbir bulgu görülmezken 6 -7 litre kanı (dolaşımdaki tüm kan hacmi) içinde barındırabilecek hacme sahip olması nedeniyle pelvis travmaları hayatı tehlike oluşturabilen önemli travmalardır.
Amputasyon, bir uzvun tamamının veya bir parçasının vücuttan tamamen kopması olarak tanımlanır. Mümkün olan tüm parçalar replante edilmelidir. Bunun için ampute parçanın uygun şekilde taşınması önemlidir. Ampute parça steril serum ile ıslatılmış bir gazlı beze sarılarak poşete konulmalı ve bu poşet buzun üstüne yerleştirilmelidir. Ampute parçanın direk olarak buzla temasından kaçınılmalıdır. Yine ampute parçanın üzerinde ağırlık oluşturacak hiçbir şey bulunmamalıdır.
Özellikle hayvan ısırıklarında yarayı bol sabunlu su ile yıkamak kuduz virüsünü öldüreceği için ilk yapılması gereken müdahaledir. Yine hayvan ısırıklarında kuduz profilaksisi unutulmamalıdır.
Ezilme (Crush) sendromu özel bir türde yaralanmayı ifade eder. Bu hastalarda ekstemitenin kaybının yanı sıra oluşan toksik maddeler nedeniyle böbrek yetmezliğinin de gelişebileceği unutulmamalıdır. Özellikle göçük altına kalan kişilerde sıklıkla görülür.
Ağrı, paralizi, parestezi, nabız alınamaması, gergin görünüm tespit edilmesi durumunda kompartman sendromundan şüphelenilebilir.
El, ayak, yüz veya genital bölgeyi içine alan yanıklar; kol veya bacakta sirküler yanıklar (dolaşımın bozulması ve kompartman sendromu ihtimali); 2 veya 3. derece yanıklarda vücudun % 20’sinden fazlasının etkilenmesi (çocuklarda ve yaşlılarda bu oran %10’a düşer); eşlik eden başka travma bulgularının olması; eşlik eden ciddi sistemik hastalığının olması, solunum yolunu etkileyen inhalasyon yanıklarının görülmesi, elektrik yanıklarının olması; kimyasal yanıkların olması; birinci derece yanıklarda vücudun %50’sinden fazlasının etkilenmesi hastaneye yatış endikasyonu oluşturur bu hastaların en yakın yanık merkezine sevki gereklidir.