Muayene ve Değerlendirme

Hastane öncesi bakımda sağlık çalışanının öncelikle durumu kavraması gereklidir. Hastane öncesi bakımda hasta/yaralı; hastalığın ya da yaralanmanın ciddiyetinin, müdahale/tedavi önceliklerinin uygulanacak tedavi yönteminin belirlenmesi ve güvenli bir müdahalenin sağlanması amacıyla değerlendirilir. Bu amaçların başarılı bir şekilde elde edilmesi için hastanın muayene ve değerlendirmesi esastır. Bu muayene, değerlendirmede; hastanın yaşamsal bulguları, birtakım fizik muayene bulgularının değerlendirilmesi yanında, cihaz/alet yardımı ile ölçüm yapılarak elde edilen bazı veriler ve hastanın alerji, ilaç kullanımı ve bilinene hastalıklarını içeren öykü alma yer almaktadır. Bu muayene ve değerlendirme neticesinde uygun bir acil sağlık hizmeti sunmak mümkün olacaktır.

Vital Bulgular

Vital bulgular, yani hayati bulgular vücudun en önemli işlevlerinin ölçümü anlamına gelir. Bir hastanın değerlendirilmesinde hastane öncesi sağlık hizmetlerinde triyaj, tanı ve tedavi yanıtının değerlendirilmesinde en sık başvurulan değerlendirme yöntemlerindendir.

Kan Basıncı: kanın bir kan damarı içinden geçmesiyle meydana gelen güç olarak kabaca ifade edilebilir. Kan damar duvarında ilerlerken damar duvarında belirli bir basınç oluşturur.

Vücut sıcaklığı: vücutta üretilen ısı ile tüketilen ısı arasındaki dengeyi gösterir. Vücut sıcaklığını etkileyen faktörler arasında yaş, cinsiyet, fiziksel aktivite, günlük ısı döngüsü, duygu durumu, çevre koşulları, hormonal faktörler ve ilaçlar yer alır. Vücut sıcaklığının ölçüldüğü yerler ve ölçüm metodları çeşitlidir.

Nabız: Kalbin her kasılması (sistol) ile kan aortaya pompalanır, arter duvarlarında kanın pompalanması ile oluşan genişleme ve kasılmalar, aorttan başlayıp dalgalar hâlinde yayılarak arterlerin distal ucuna kadar ulaşır. Yüzeysel arterlere dokunduğumuzda dalgalar hâlinde hissettiğimiz bu atımlara nabız denir. Nabız, kalp hızının ve ritminin göstergesidir.

Solunum Sayısı: Solunum işlevi, soluk alma (inspirasyon) ve soluk verme (ekspirasyon) olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Solunum hızı ve derinliği, beyin sapındaki solunum merkezi tarafından kontrol edilir. Normal solunum düzenli ve sessiz olur, kendiliğinden gerçekleşir. Nefesin tutulması gibi durumlarda kısmen kontrol edilebilir. Solunum hızı bir kişinin dakikadaki soluğun sayılması ile bulunur. Yaşa göre solunum sayısı ortalama değerleri değişkenlik gösterir.

Kapiller Geri Dolum: Dolaşımın değerlendirilmesini sağlayan kapiller geri dolum basınç uygulandıktan sonra kapiller damarlara kanın tekrar dolabilme özelliği olarak ifade edilebilir.Hastanın el tırnağının üzerine bastırarak renk kaybı oluşturur, bastırılan noktada kan azaldıkça tırnak beyaz ve soluk hale gelir. Sağlık personeli bastırmayı bıraktığında normal dolaşıma sahip bir kişide tırnak renginin geri dönüşümü iki saniye içerisinde olmalıdır. Bu süre iki saniyeyi geçer ise kapiller geri dolumun normal olmadığı; uzadığı, geciktiği anlamına gelir.

Deri Renginin Değerlendirilmesi: Çeşitli organ ve sistemik hastalıklarda deri renginin normalin dışında olması dolaşımın değerlendirilmesine yarar.

Pupil Değerlendirme: Gözbebeği yani pupil (pupilla) beyin işlevleri ile ilgili bilgi verir. Pupillerin birbirine eşit (izokorik), yuvarlak olması gerekir. Pupillerin birbirinden farklı boyutlarda olması anizokori olarak adlandırılır ve beyin sapı, kraniyel sinirler ile ilgili ciddi bir durumu akla getirmelidir.

Diğer Ölçümler

Nabız Oksimetri: Nabız oksimetresi, acil serviste ve hastane dışı hasta izleminde yaygın olarak kullanılmaktadır, öyle ki beşinci vital bulgu olarak kabul edilmektedir. Oksijen doygunluğunun gerçek zamanlı bir değerlendirmesini ve hasta fizyolojisindeki dinamik değişikliklere ilişkin nesnel içgörü sağlar. Bunun yanında oksijeniszasyon ile ilişkili müdehalelerin etkinliğimi gösterir. Hastane öncesinde nabız oksimetresi hastaların triyajında ve özellikle solunum sıkıntısı olan veya solunum fonksiyonu bozulmuş olabilecek kritik hastaların belirlenmesinde ve takibinde kullanılır.

End-Tidal Karbon Dioksit: Kapnografi, solunum döngüsü sırasında anlık karbon dioksit konsantrasyonlarının ölçümünü verir. Soluk vermede dışarı verilen karbondioksit konsantrasyonu İngilizce karşılı ile “End-Tidal karbon dioksit (ETCO2)” değeri olarak isimlendirilir ve mmHg cinsinden ifade edilir. Endotrakel entübasyon uygulanması sonrası tüpün trakea içinde olduğunun doğrulanması için ve resüsitasyonun kalitesini artırmada kullanılır.

Öykü Alma

Tıbbi öykü alma; bilinç durumuna göre hastadan/yaralıdan veya acil duruma şahit olmuş tanık veya hasta yakınından olay veya hastalık ile ilgili bilgi alınması eylemidir. Doğru ve uygun öykü almak hastalık ile ilgili doğru ön tanıların belirlenmesi için en önemli faktörlerden biridir. Acil hasta bakımının en önemli basamaklarından biri olan öykü alma temel kurallara sahip ve deneyim ile birlikte daha iyi uygulanabilecek bir yetenektir.

Odaklanmış öyküden elde edilen bilgiler kullanılarak, hastanın acil tıbbi durumunu yönetmek için gerekli bilgi ve bulgular ortaya çıkarılabilir.

Acil durum olgularında hasta/yaralılar yakınma ile ilgili detaylı bilgi verilmekten sakınabilir.

Öykü Alma Teknikleri

Öykü almanın temel kuralı doğru sorular sormak ve cevapları doğru yorumlamaktır. Öykü alma süreci bir iletişim olarak kabul edildiğini düşünürsek hasta ve sağlık personeli arasında güven bağının sağlanmış olması gerekmektedir. Bu süreçte sağlık profesyoneli kolay görünebileceği, duyulabileceği ve sürekli göz temasını sağlayabileceği yerde konumlanmalıdır. Her iletişimin başında olduğu gibi öykü alma sürecinde de sağlık profesyoneli kendini tanıtmalı ve hastaya “yardım etmek amacıyla” orada bulunduğunu bildirmelidir.

Öykü alma açık uçlu sorular ile başlamalıdır. Hasta ile görüşme esnasında sağlık profesyoneline yardımcı olabilecek bazı teknikler; kolaylaştırıcılık, yansıtma, açıklama, yorumlama ve hastanın hisleri hakkında doğrudan sorgulamayı içermektedir.

Olay yerinde yapılacak değerlendirme detaylı veya kapsamlı bir için yeterli değildir. Sonuç olarak alanda alınacak olan öykü ana yakınma, olayın nasıl geliştiği, mevcut hastalığın/sorunun öyküsü, önemli geçmiş tıbbi öykü ve ilgili mevcut sağlık durumu bilgileri üzerinde yoğunlaşan odaklanmış bir öyküdür. öykü alımında önemli olan bileşenleri hatırlamak için SAMPLE kısaltması, kullanılabilir. Ağrı şikâyeti için takip edilmesi gereken algoritmik değerlendirme ve edinilmesi gereken bilgiler “OPQRST AS/PN” hatırlatıcısı ile akılda tutulabilir.

Tıbbi Özgeçmiş ve Güncel Sağlık Durumu

Hastanın tıbbi özgeçmiş ve güncel sağlık durumu sorgulanırken akut hastalık veya yaralanma ile ilişkili olabilecek durumlara odaklanılmalıdır.