Geriatrik Değerlendirme
Dünyada ve ülkemizde doğumla beklenen yaşam süresi uzamakta ve yaşlı nüfus oranı artmaktadır. Acil servise başvuran kişilerin büyük kısmını geriatrik popülasyon oluşturmaktadır. Geriatrik hastanın genç yetişkinden farklı özellikleri mevcuttur. Yaşlanma ile birlikte fiziksel yetenek azalmakta ve bağımlılık artmaktadır. Bu dönemde kaza riski de artmaktadır. Ayrıca insanlar yaşlandıkça mevcut olan kronik hastalıkların sayısı da artmaktadır. Yaşlanma ile meydana gelen fizyolojik değişimler nedeni ile yaşlı hastalarda semptomlar ve bulgular atipiktir. Tüm bu faktörler yaşlı hastanın bulgularını maskeleyebilmektedir. Yaşlanma ile birlikte hücrede, organda ve sistem fonksiyonlarında değişiklik başlamaktadır. Acil serviste uyanık, size ve çevresine uygun tepkiyi veren yaşlı hastayla karşılaşabileceğiniz gibi, bazı ayrıntıları hatırlayamayan, kafası karışık veya tamamen tepkisiz yaşlı hastalarla da karşılaşabilirsiniz. Bilişsel fonksiyon bozukluğu ile başvuran geriatrik kişi, karşılaşacağınız en zorlu hastalardan biridir. Değişmiş bilişsel fonksiyon bozukluğunun nedenleri Alzheimer gibi kronik hastalıklar olabileceği gibi; inme, kanama, ilaç yan etkisi gibi akut durumlar da olabilir.
Travma yaşlılarda ana ölüm sebepleri arasındadır. Yaşlılarda en sık görülen travma türleri düşme, motorlu araç çarpmaları ve araç dışı trafik kazasıdır. Nedenleri, çeşitli nedenlerle zihinsel durumda değişiklik, reflekslerde yavaşlama, görme ve işitme kaybı, ilaç yan etkisi, fiziksel sınırları zorlayan zorlu aktiviteler, artrit, kan damarlarının elastikiyetinin azalması ve hasara daha yatkın olması, kırılgan dokular, kırılgan kemikler ve eklemlerde dejenerasyon, kas tonusu ve gücünde azalmadır.
İlaç intoksikasyonları ve advers ilaç reaksiyonları yaşlılarda gençlere oranla daha sıktır. Reçeteli ve reçetesiz ilaç kullanımı yaşla birlikte artmakta ve önemli bir sorun haline gelmektedir. Çoklu ilaç kullanan hastalarda diğer ilaçlarla etkileşim ve mevcut diğer hastalıklarla etkileşim göz önünde bulundurulmalıdır. Bu hastalarda ayrıca yandaş hastalık sayısı da fazladır ve reçeteli ilaçlarda ilaç hastalık etkileşimi görülme olasılığı yüksektir. İlaç toksisitesi geriatrik hastada mental durumda değişikliğe, senkopa ve hatta tamamen tepkisizliğe neden olabilir. Yaşlı hastada ilaç toksisitesinin bireysel nedenleri görme bozukluğu, konfüzyon, unutkanlık, ilacı yanlış dozda kullanma, ilacın artık kullanılmasına gerek kalmadığı halde kullanılmaya devam edilmesidir.
Yaşlılarda acil tıbbi bakım ve değerlendirme hava yolunun güvenliğinin sağlanması, hava yolunun açılması, ventilasyonun değerlendirilmesi, uygun oksijenizasyonun sağlanması, hastanın uygun pozisyona alınması transferi, hastanın acil servise tranferi sırasında da yol boyunca değerlendirilmeye devam edilmelidir. Acil servise ulaştırıldıktan sonra aralıklarla değerlendirilmeye devam edilmelidir.
Yaşlı hastalarda çok az miktarda bile kanama olsa şoka neden olabilir. Sıklıkla hastalarda düşük ateş, solunum sıkıntısı ve vital bulgularda bozulma olabilmektedir.
GİS kanama ile gelen hastanın hava yolu güvenliği sağlanmalıdır. SpO2 %94’ün üzerinde tutulmalıdır. Eğer solunumu yeterli ise oksijen verilmelidir, değil ise pozitif basınçlı ventilasyon yapılmalıdır. Hasta bilinçli ise recovery pozisyonuna ya da Supin Pozisyonuna (Görsel 11.3) alınmalıdır. Eğer hastanın yatar pozisyonla ayakta olduğu andaki tansiyonu arasında 10 mmHg’ lık fark var ise (ortostatik hipotansiyon) hastanın volüm azlığı gelişmiş demektir.
Sonuç olarak yaşlı hastanın acil serviste değerlendirilmesinde sağlık çalışanının yaklaşımı, tavrı, hasta ve yakınları ile iş birliği içerisinde olması son derece önemlidir. Hastaya yapılacak olan işlemler ve değerlendirmeler ayrıntılı olarak hastaya ve bakım verene anlatılmalıdır.