Ortopedik Aciller ve Acil Bakım

Ortopedi, kas-iskelet sistemi ve ilişkili yapıların şekil ve fonksiyon bozukluklarını tıbbi ve cerrahi yolla tedavi eden bilim dalıdır.

Kemik, eklem, ligament ve tendonları ilgilendiren kas iskelet sistemi acilleri; “Travmatik olmayan ” ve “Travmatik” aciller olmak üzere iki grupta incelenebilir.

Travmatik olmayan ortopedik aciller; kemik ve eklem enfeksiyonları (Akut hematojen osteomyelit ve septik artrit), yumuşak doku enfeksiyonları (nekrotizan fasiyit, gangren) ve aşırı kullanıma bağlı gelişen yaralanmalar (bursit, kas spazmı, tendonit, kompartman sendromu) olarak gruplandırılabiir.

Travma sonrası osteomyelit genellikle açık kırık veya kapalı kırıkların cerrahi tedavisi sonucu oluşur.

Septik artrit, tüm eklemlerde görülebileceği gibi alt ekstremitenin yük taşıyan, geni ş̧eklemlerinde (diz, kalça, ayak bileği) daha sık rastlanır.

Yumuşak doku enfeksiyonlarından nekrotizan fasiyitte tedavi gecikirse cilt altı dokularda fluktuasyon gösteren apseler görülebilir. Dokulara hızla yayılan nekroz, sepsis, toksik şok sendromu, ekstremite kaybı ve çoklu organ yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Gangren, parçalı kırıklar, penetran yaralanmalar, arteriyel yetmezlikli hastalardaki ekstremite yaralanmaları gibi travmatik olayların yanında kolon kanseri, lösemi veya diyabetes mellitus gibi altta yatan hastalık varlığında da oluşur.

Aşırı kullanmaya bağlı yaralanmalarda tedavi ve bakımda ilk aşamada “PRICES ” protokolü kullanılır. (P: Protection: Koruma; R: Rest: İstirahat; I:Ice: Buz; C: Compression: Kompresyon bandajı; E: Elevation: Elevasyon; S: Support: Destek). Bu protokol bazı kaynaklarda PRICEM şeklinde geçmektedir. PRICES protokolünden farklı olarak, Support (destek) yerine Medication (ilaç tedavisi) protokolde yer almaktadır.

Ortam güvenli ise hastanın değerlendirmesi sistematik bir şekilde yapılır. Bilinç ve oryantasyon kontrolü mutlaka yapılmalıdır. Hastanın bilinci kapalı ise CAB (Compression, Airway, Breathing) değerlendirmesi çok önemlidir. Bilinç durumu AVPU ( Alert: Uyanıklık durumu; Vokal/ Verbal: Sesli uyaranlara yanıt; Pain: Ağrılı uyarana tepki verme durumu; Unresponsive: Hiçbir uyarıya tepki vermeme ) skalası ile değerlendirilir. Bilinç var ise acil bakım için hastaneye sevki sağlanır. Bilinç yok ise hava yolu açıklığı sağlanarak sağlık kuruluşuna nakli gerçekleştirilir. Hastane öncesi acil bakımda etkili teröpatik iletişim de son derece önemlidir.

Travmatik olmayan ortopedik acillerde ağrı ve hareket güçlüğü en sık karşılaşılan şikâyetlerdir. Hastaların çoğunda yaşamsal tehlike oluşturmazken, çok az hastada riskli durumun habercisi olabilir. Hareket güçlüğü olan alanda immobilizasyon, ağrıyı azaltır. İmmobilizasyonu sağlamak için destek materyallerinin kullanılması durumunda işlemden önce ve sonra nörovasküler değerlendirme yapılmalıdır. Nörovasküler durum bozulmuşsa bölge desteklenmeden önce nörolojik ve vasküler fonksiyonun geri dönmesi önemlidir. İmmobilizasyondan sonra ekstremite yükseltilmeli ve ödemi önlemek için soğuk uygulama yapılmalıdır.

Travmatik olan ortopedik aciller; kemik, eklem ve yumuşak doku yaralanmaları, kırık, çıkık, burkulma, tendon ve kas yırtılmaları şeklinde gruplandırılabilir.

Travmatik olmayan ortopedik acillerin acil bakımında; nörovasküler değerlendirme, soğuk uygulama, elevasyon, ağrı yönetimi ve enfeksiyonun önlenmesi ya da kontrol altına alınması için hekim istemine göre güvenli ilaç uygulaması, traksiyon uygulamasına yardımcı olma, gerekli ise yarayı debrite etme ve yıkama, kırık bölgesine göre tespit işlemi, şoka karşı önlem alma ve şok belirtilerini izleme, hasta/yaralı değerlendirmesi ve yapılan uygulamaları kayıt altına alma esastır.