Ürogenital Sistem Hastalıklarında Acil Bakım
Üriner sistem; böbrekler, üreterler, mesane ve üretradan (idrar yolu) oluşur. Genital sistemi meydana getiren organlar, erkek ve kadında iç ve dış genital organlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Penis ve scrotum erkekte dış genital organları oluşturur. Testisler, epididymis, ductus deferens, vesicula seminalis ve prostata ise iç genital organları oluştururlar. Kadın dış genital organları; labium majus pudendi, labium minus pudendi, clitoris, bartholini bezleri, vestibulum vaginae iken kadın iç genital organları; ovarium tuba uterina, uterus ve vagina’dır.
Beden sıvalarının hacim, bileşim ve dağılım yönünden en uygun sınırlarda tutulmasında yani homeostazisin sürdürülmesinde, üriner sistemin rolü çok önemlidir. Üriner sistemin başlıca fonksiyonları; yıkım ürünlerini bedenden atmak ve bedendeki sıvıları, elektrolitleri ve kan basıncını düzenlemektir. Bu fonksiyonlar idrarın oluşturulmasıyla gerçekleşir. Ayrıca böbrekler, eritrosit yapımında, prostoglandin sentezinde, insülin yıkımında, kalsiyum ve fosforun düzenlenmesinde, D vitamini metabolizmasında rol oynarlar.
Ürogenital sistem acillerini üç ana başlık altında toplanabilir. Bunlar; Böbrek Hastalıkları Acilleri, Mesane ve Prostat Hastalıkları Acilleri, Scrotal Hastalıkları Acilleridir.
Böbrek Hastalıkları Acilleri:
Böbrek Taşları: Oldukça sık görülen bir hastalık olan böbrek taşı, özellikle erkeklerde daha sık görülmektedir. Acil tedavisinde, ağrıyı azaltmak için analjezikler ve antiemetikler (bulantıyı azalmak için) verilebilir.
Böbreğin Kistik Hastalıkları: Böbrek kistleri tek ya da her iki böbrekte bulunabilen, içleri sıvı dolu keseciklerdir. Tedavisinde hastanın vital bulguları izlenir, ödem, cilt rengi, siyanoz, yapısal anormallikler değerlendirilir. Biyokimyasal olarak böbrek fonksiyonları ve kan parametreleri takip edilir. Mayi ile beraber uygun non steroid antiinflamatuvar ilaçlarla analjezisi sağlanır.
Böbrek Tümörleri: Vücutta gelişen tümörlerin %3-5′i böbrek tümörleridir. Böbrekte en sık görülen tümör basit böbrek kistleridir. Böbrek kanseri olan hastalarda en sık hematüri gözlenir. Tedavisinde diyaliz planlanıyorsa hasta acil diyaliz için hazırlanır.
Böbrek Yetmezliği: Böbrek yetmezliği, böbreğin temel fonksiyonlarında bozulmaların olmasıdır. Böbrek yetmezliği akut veya kronik olabilir. Hastaya gereksiz sıvı yüklemesinden kaçınılır. Enfeksiyon var ise böbreklerle atılan ilaçlardan kaçınılarak uygun antibiyotik verilir.
Glomerülonefrit: Böbreklerde ortaya çıkan enfeksiyon ve bunun sonucu olarak böbreklerin fonksiyonlarında bozulmayla karakterize durumdur. Ödem ve hipertansiyon tedavisi için diüretikler verilir sodyum ve protein kısıtlanır. Kalp yetmezliği ve Pulmoner ödem belirtileri yakından izlenir.
Mesane ve Prostat Hastalıkları Acilleri:
Üriner Sistem Enfeksiyonları: Üriner sistem enfeksiyonları halk arasında idrar yolu enfeksiyonu olarak da bilinen, hemen her yaşta insanları etkileyebilen, günlük hayatta sıkça karşılaşılabilen enfeksiyonlar arasındadır.
Sistit: Bakteriyel enfeksiyonlar sonucu mesanenin iltihaplanmasına sistit denir.
Pyelonefrit: Bakteriyel enfeksiyonlar sonucu böbrek parankimi ve pelvis renalisin enflemasyonu ve enfeksiyonuna pyelonefrit denir.
Mesane ve Prostat Tümörleri: Mesane tümörleri 60 yaş üzerinde erkeklerde daha fazla görülmekle beraber üriner sistem tümörleri içinde en sık görülen tümörlerdendir.
Prostat tümörleri, çoğunlukla bening prostat hiperplazisi veya daha az oranda prostat kanserleri şeklindedir.
Tedavisinde, hastaya damar yolu açılır. Biyokimyasal olarak böbrek fonksiyonları ve kan parametreleri takip edilir. İdrar sondası uygulanır. Hastaya idrara rahat çıkabilmesi için prostat hiperplazili hastada α-blokerler kullanılabilir.
Scrotal Hastalıkları Acilleri:
Varikosel: Pubertal döneme girildikten sonra sıklığı artan skrotal şişme ile karakterize durumdur. Pleksus pampiniformisin varikoz genişlemesidir. Varikosel ağrı yapıyorsa, hastaya analjezikler uygulanır. Ancak testislerde küçülmeye ve kısırlığa neden olmuş ise cerrahi tedavi gereklidir.
Hidrosel: Testis ile etrafını saran zarlar arasında normalden fazla sıvı bulunması durumuna denir. Hidrosel genellikle tehlike oluşturmaz. Tedavide iğne ile sıvının boşaltılması uygulanır.
Testis Tümörü: En sık 20- 34 yaş arasında görülür. Testis tümörünün acil tedaviden ziyade ayırıcı tanıda düşünülmesi önemlidir.
Testis Torsiyonu: Ani gelişen, testisin skrotum içinde dönerek dolaşımının bozulması ile karekterize çok acil müdahale gerektirebilen ağrılı bir durumudur. İlk 6 saatte müdahale edilmelidir. 6-12 saat arasında müdahale edilenlerde testis fonksiyonlarının geri dönebilme oranı %70’dir. Elle veya cerrahi detorsiyon (torsiyonu düzeltme) ilk 6 saat içinde yapılırsa kurtarma oranı %100'dür.
Fimozis ve Parafimozis: Fimozis, distal sünnet derisinin yapışıklıklara bağlı olarak geri çekilememesidir. Sünnet derisinin geri çekilmesi ve glansın dikkatli elle kompresyon girişimleri genellikle başarılıdır. Buz uygulaması da yaralı olabilir.
Epididimit: Epididimit intraskrotal enfeksiyonun en yaygın sebebidir. İlk 24- 48 saat içinde yatak istirahati, skrotal elevasyon ve buz uygulanır. Enfeksiyona etkenine yönelik uygun antibiyotik tedavisi uygulanır.
Orşit: İkincil testislerin akut enflamasyonudur ve oldukça nadirdir. Genellikle kabakulak veya diğer viral hastalıklar gibi sistemik enfeksiyonlar ile birlikte görülür. Yatak istirahati, skrotal elevasyonu, buz uygulama ve analjezik uygulanır.