Afetlerde Psikososyal Müdahaleler

Afetler genellikle geniş kitleleri, maddi ve psikolojik boyutta, olumsuz olarak etkileyen olaylardır. Ortaya çıkan bu etkileri ortadan kaldırmak ya da en azından azaltmak amacıyla, uzmanlar tarafından çeşitli müdahale yöntemleri ve planları geliştirilmektedir. Bu müdahale planları genellikle olayın öncesinde, olay anında ve olay sonrasında yapılacak olanları içine alan geniş kapsamlı tedbirleri ve eylemleri içerir.

Psikososyal destek hizmetleri, afetlerden sonra yapılan müdahaleler içinde yer alan önemli bir hizmet aşamasıdır. Afetlerden sonra en önemli amaç, yaşanan olayın yıkıcı sonuçlarını bir an önce ortadan kaldırarak veya en azından azaltarak toplumların “normal” yaşamlarına geri dönmesini sağlamaktır. Psikososyal müdahaleler çocuklar, ergenler ve yetişkinlerin yaşadıkları zorluklarla baş etmeleri ve mümkün oldukça travma öncesi “normal” yaşamlarına geri dönmeleri için yapılan hizmetlerdir.

Psikososyal Destek

“Psikolojik ya da psikiyatrik tedavi amacı gütmeyen, afet ve acil durum sonrası ortaya çıkabilecek psikolojik uyumsuzlukların, bozuklukların önlenmesi, aile ve toplum düzeyinde ilişkilerin yeniden kurulması, geliştirilmesi, etkilenenlerin normal yaşamlarına geri dönmesi sürecinde kendi kapasitelerini fark etmeleri ve güçlenmelerinin sağlanması, toplumda gelecekte ortaya çıkması muhtemel afet ve acil durumlarla başa çıkma, iyileşme, toparlanma becerilerinin artırılması ve yardım çalışanlarının desteklenmesini içeren ve afet döngüsün her aşamasında yürütülen çok disiplinli hizmetlerin tümü” olarak tanımlanmaktadır.

Psikososyal Müdahale

Afetler sonrasında etkilenen bireylerin, normal yaşantılarına geçiş sürecini hızlandırmaya yardımcı olan, bireylerin ve toplumun var olan gereksinimlerini tespit ederek olası afetlerle başa çıkma ve müdahale edebilme kapasitelerinin yanı sıra iyileşme becerilerinin de artırılmasına yönelik faaliyet ve hizmetlerin tümünü ifade eder.

Acil Durumlarda Psikososyal İhtiyaçlar

Farklı grupların değişen ihtiyaçları ve bunlara dönük psikososyal müdahaleleri ifade etmek için “Çok Katmanlı Destekler” görüşü ortaya atılmıştır. Bu katmanlar ve ilişkilendirilmiş ihtiyaçlar şunlardır:

Temel Hizmetler ve Güvenlik: Temel hizmetler, afet ya da acil durumlar sonrasında hemen herkesin ihtiyaç duyacağı hizmetlerin sunumunu kapsamaktadır. Barınma, beslenme, temizlik gibi ihtiyaçlar bunların başında gelir.

Toplum ve Aile Desteği: İkinci katman, ailesinin ve toplumun desteğini alması durumunda kendi akıl ve ruh sağlığını korumayı sürdürebilecek nitelikteki daha küçük bir gruba dönük destek müdahalelerini içerir.

Odaklı, Uzmanlaşmamış Hizmetler: Bu düzey, önceki düzeylerde sunulan hizmetlere ek olarak nispeten kişiye ya da duruma odaklı; eğitimli uzmanlar tarafından uygulanan bireysel, aile ya da grup müdahalelerine ihtiyaç duyan çok daha az sayıdaki bireyleri kapsar. Bu düzey “psikolojik ilk yardım” hizmetlerini de kapsamaktadır.

Uzmanlaşmış Hizmetler: Bu katmanda verilen hizmetler tüm destek çalışmalarına rağmen ciddi sorunlar yaşayan kişilere uzmanlar tarafından sunulan psikolojik ya da psikiyatrik destekleri içerir.

Psikososyal Müdahalelerde Temel İlkeler

Psikososyal hizmetler altı temel ilkeden temel alır. Bu ilkeler;

• Duygusal kararlılığın temelinde emniyet ve maddi güvenlik yatar.
• Felakete verilen tepkiler normal tepkilerdir.
• Müdahaleler felaket aşamalarına uygun olmalıdır.
• Psikososyal yardımların diğer tüm iyileştirme çalışmalarıyla bütünleştirilmelidir.
• Müdahaleler insanların kültürünü dikkate almalıdır.
• Doğrudan müdahalelerin temelinde bir mantık vardır.

Psikososyal Müdahalede Temel Aşamalar

İhtiyaç ve Kaynak Değerlendirmesi: Afetten sonra ne kadar insan etkilendi, etkilenme dereceleri ve ne gibi ihtiyaçların bulunduğu vb. tespit edilir.

Psikolojik İlk Yardım: Psikolojik ilk yardım ile kişilerin sakinleşmesi, travma ile ilgili bilgi edinmesi, sosyal desteklere ve hizmetlere ulaşmalarını sağlama ve kişileri olası olumsuz sonuçlardan koruma amaçlanır.

Toplumu Harekete Geçirme: Bu aşamada amaç, toplumun kendi dinamiklerini kullanarak bireylerin hem kendilerine hem de birbirlerine yardımcı olmasını sağlamaktır.

Sevk ve Yönlendirme: Daha derin problemleri olanlar, daha uzun süreli ve yoğun bir desteğe ihtiyaç duyan bireylerin ilgili uzman kişi ya da kurumlara yönlendirilmesi gerekir.

Sürdürülebilir Çalışmaların Planlanması: Psikososyal müdahalelerde amaç, kalıcı nitelikte çözümler üreterek toplumların eskiden olduğu gibi normal yaşamlarına dönmelerini sağlamaktır.

Bilgi Merkezi Oluşturma: Afet yönetiminde doğru bilgi edinme ve bilginin doğru paylaşımı önemlidir.

Çalışana Destek: Yardım çalışanlarının kendileri de afetzede olabilir ya da afetlerin vb. oluşturduğu yıkıma şahit olarak dolaylı olarak travma yaşayabilirler. Her durumda afet çalışanlarının da psikososyal desteğe ihtiyacı olacaktır.

Eğitim: Psikososyal müdahalelerde eğitimler önemli bir yer tutar. Eğitimler afetzedelere çoğunlukla eğitilmiş uzmanlar tarafından verilir.

İzleme ve Değerlendirme: Yapılan faaliyetlerin amacına ulaşıp ulaşmadığı, ne gibi eksiklikler olduğu gibi tespitlerin yapılmasını içerir. Bu şekilde yapılan faaliyetlerde düzenlemelere gidilebilir.

Dönemlere Göre Psikososyal Uygulamalar

Birincil Önleme (Afet Öncesi Hazırlık Dönemi)

Birincil önleme stratejilerinde, ya travmatik olayların gerçekleşmesini veya travma kaynaklı rahatsızlıkların gelişmesini önlemek amaçlanır.

İkincil Önleme (Acil Yardım Dönemi)

Bu dönemde amaç, yaşanan durumların doğru tanımlamalarının yapılması (durum tespiti) yapılmasıdır. Bu aşamada temel prensipler ve psikososyal müdahale araçları dikkate alınarak psikososyal destek hizmetlerinin kimlere, nasıl ve nerede sunulacağını belirlemeye dönük faaliyetler yürütülür. Bu tespitlerinden hemen sonra psikolojik ilk yardım faaliyetleri başlatılır.

Üçüncül Önleme (İyileştirme ve Geliştirme Dönemi )

Acil yardım döneminin ardından, insanların önceki normal yaşamlarına dönüş sürecini kapsayan bir dönemdir. Toplumun harekete geçirildiği, sürdürülebilir faaliyetlerin devreye alındığı, kendine yardım ve baş etme becerilerinin geliştirilmeye çalışıldığı dönemdir.